Abdulhamid B. Vasi B. Türk

Son güncelleme: 19.11.2008 08:25
  • Abdulhamid B. Vasi B. Türk


    Asıl adı Ebu1-Fazl Abdülhamîd b.Vâsib. Türk el-Huttelî el-Hâsibtir. Kendisinin ve yine bir matematikçi olan torunu Ebu Berzenin taşıdığı İbn Türk künyesinden, Türk olduğu tahmin edilmektedir. Hicretin II. veya III. asırlarında yaşadığı sanılmakta, bir rivayete dayanılarak Halife Vâsıkın ölümü sırasında sağ olduğu ileri sürülmektedir. Çeşitli kaynaklarda nisbesinin değişik yazılmış olması nedeniyle doğduğu veya yaşadığı şehir de kesinlikle bilinmemekle birlikte bu yerin Hazar Denizinin güneyindeki Gilân yahut Çin Türkmenistamnın batısındaki Huttal olduğu sanılmaktadır.


    İbnül-Kıftî ondan bahseder*ken, onun İbn Türk el-Cîlî olarak tanındığını söyler. Hesap ilminde çok bilgili ve maharet sahibi ol*duğunu, bu ilmin mensuplarının daima ondan bahsettiklerini söy*lemekte; bu iki eserinden başka Kitabü Nevadiril-hisab ve Ha-vassül-adad adlı iki kitabının daha bulunduğunu bildirmekte*dir. Ancak bu iki adın bir tek ese*re ait olması da mümkündür.

    Kâtip Çelebi de, Keşfüz-zü-nunda, Abdülhamîd b. Vâsinin torunu Ebû Berzenin dedesi hak*kında verdiği, onun cebir ilminin kurucusu olduğuna ve bu konuda Muhammed b. Musa el-Harîz-miden önce geldiğine dair bilgi*yi nakletmekte, arkasından da, Ebû Berzeden biraz daha sonra yaşadığı sanılan Ebû Kâmil eş-Şüca el-Eslemin, Ebû Berzeyi "gerçekleri saptırıcı" (muhterik) olmakla suçlayan ve cebiri asıl kuranın Hârîzmi oldu*ğunu iddia eden sözlerini kaydetmektedir.

    Ebû Kâmilin bir kitabı ile Harîzminin iki kitabının Arapça asılları ve tercümeleriyle birlikte bugüne kadar ulaşmış olmalarına karşılık, Aydın Savılının yayımladığı kısa bir yazısı dışında, ne Abdülhamîd b. Vâsinin, ne de Ebû Berzenin eserlerinin elde olmayışı, cebir konusunda ilk kitap yaza*nın kim olduğunu tesbit etmeyi zorlaştırmaktadır. Salih Zekiye göre, Ab*dülhamîd b. Vâsinin, Harizmiden önce yaşadığı kesin olarak bilinmekte*dir. Aydın Sayılı ise, konuyu genişçe inceledikten sonra, ikisinin aşağı yu*karı çağdaş olduklarını ve belki Abdülhamîd b. Vâsîin biraz daha önce ya*şamış olduğunu, Harizminin bu ilim dalında öncü olduğu iddiasında bulun*mayışının da, Ebû Berzeye hak verdirebileceğini, ancak bugün için yine de kesin bir şey söylenemeyeceğini ifade etmektedir.

    Aydın Sayılı bu çalışmasında, Abdülhamîd b. Vâsinin bir kitabına ait ol*ması gereken ez-Zarürat fül-mukterinât min-Kitabi1-cebr ve1-mukabele li-ebi1-Fazl Abdülhamid b. Vâsi b. Türk el-Cili isimli bir parçanın iki yarı nüshasını karşılaştırarak incelemiştir, Aydın Sayılının "Katı*şık Denklemlerde Mantıkî Zaruretler" şeklinde tercüme ettiği bu yazıda, Abdülhamid b. Vâsi, üç tip ikinci derece denklemini sistemli bir yaklaşım*la ve geniş açıklamalar yaparak ayrıntılı biçimde çözmektedir. Çözüm için seçtiği metod, geometrik yoldur ve Mezopotamya geleneğini devam ettir*mekte, formül kullanmadan sözlü anlatımla sonuca varmaktadır.

    Denklem*leri incelemesi, kendinden önce gelenlerden biraz farklı ve sonrakilere yol gösterecek şekildedir. Kitabü1-Cebr ve1-mukabelede aynı konuyu işleyen Harizminin ise denklemleri, Abdülhamid b. Vâsi kadar sistemli biçimde ele almadığı ve ayrıntıya girmeden çok kısa bir açıklamayla çözüme vardığı görülmektedir.


    Aydın Sayılı, bu duruma Harizminin konuyu meçhul say-mamış, bu sebeple de ayrıntılara girmeye gerek görmemiş olabileceği şek-linde bir yorum getirmekte ve onun ilk cebir kitabını, İslâm dünyasında da, Batı dünyasında da cebirin kurucusu olarak kabul edilen Harizmiden önce yazmış olabileceği ihtimalinin pek zayıf sayılamayacağı sonucuna varmaktadır.

    İbn Haldun, Mukaddimenin üçüncü cildinde, yalnız Harizmi ile Ebû Kâmilden bahsetmekte ve muhtemelen Ömer Hayyama da atıfta bulun*maktadır.


    İbn Haldunun zikretmemesine mukabil, İbnün-Nedim ile İbnül-Kıftinin ondan övgüyle bahsetmeleri ve Ebu Kâmilin de Ebu Berzenin id*diasını şiddetle reddedip, onu Harizmiye rakip gördüğünü belli etmesi, Ab-dülhamid b. Vâsinin o devrin büyük bir matematikçisi olduğunu kesin ola*rak ortaya koymaktadır.

    abdulhamid b. vasi b. türk biyografisi,
    abdulhamid b. vasi b. türk hakkinda,
    abdulhamid b. vasi b. türk hakkinda bilgi,
    abdulhamid b. vasi b. türk hayati,
    abdulhamid b. vasi b. türk kimdir,
    abdulhamid b. vasi b. türk yaptiklari seyler,
    abdulhamid b. vasi b. türk yasami,
    abdulhamid b. vasi b. türk,
#19.11.2008 08:25 0 0 0