1. Ana Sayfa
  2. Müzik
  3. Santur

Santur

Son güncelleme: 15.04.2009 22:30
COCO COCO foto
  • noimage

    noimage

    noimage
    Zahme Mızrap

    noimage

    Türk Müziginin ünlü bestekâri ve Santurîsi Ethem Bey'dir (1855-1926). Ethem Ef. Türk müziginde bilinen en güçlü Santur icracisi ve bestecidir. Enderun'da yetisti. Muallim Sefik Bey'in ögrencisi oldu. 1871 de Tophane'de bir meskhane açarak ögrenciler yetistirdi. 1908 de Darülmusiki-i Osmanî'de dersler vermeye basladi.400 civarinda eser besteledi.

    Hint Santuru

    Santurî Ethem Beyden santur dersi alan Ziya Santur(1862-1952), bu sazda bir takim degisiklikler yapmis ve 1914 de ilk Santur metodunu yazmistir.Bu metodu 1947 de tekrar elden geçirerek nesretmeye çalisan Ziya Santur, birçok defalar orijinallerinin kaybolmasi nedeniyle metodunun bas ildigini göremeden 1952 de vefat etmistir.Ziya Santur, o zamana kadar kucakta çalinan Santura sehpa yapmis ve saza 6 adet ses eklemistir. Ziya Santur'un talebeleri arasinda Cevdet Kozanoglu, Hüsnü Tüzüner, Zühtü Bardakoglu, Mustafa Sunar, Osman Güvenir ve Vecdi Seyhun bulunmaktadir.Yapilan tüm degisikliklere ragmen santur Türk Müziginin bütün seslerini vermekte yetersiz kalmis bir kisim amatör çalicilar disinda bu sazi yasatacak profesyoneller yetismemistir.

    Ziya Santur, hocasi Ethem beyle ilgili anisini ve santurun kullanimi hakkinda sunlari anlatiyor :

    -" Bir mecliste Hüzzam fasli icra edilirken ara taksimini zorla Ethem beye verirler.Bugünkü kadar (1948) tekamül etmemis olan eksik perdeli santur icrasinda müskül duruma düsen Ethem beybir hayli ter dökmekle beraber hemen hüzzam makamindan atlayip sed yollarla buldugu motiflerle cidden üstadane bir taksim yaparak hüzzamda karar verir.

    Sehpali Iran Santuru

    Bugün Santur layik bulundugu derecede ragbete kavusmus bir saz degildir. Anadolu'da kullanildigi halde Istanbul'daki musikiciler tarafindan ihmal edilmesi sayan-i teessüftür.Elli sene evvel (1900) saz takimlarinda tanbur ve ud hiç görülmezdi.Saz takimlari ekseriyetle keman,kanun ve santur'dan mürekkepti.Kemençe ve lavta nadiren görülürdü.Bu sartlar içinde günün birinde büsbütün ortadan kalkmasindan endiselenmemek mümkün degildir.Bu sazin ortadan kaybolmasina bizzat eski santurîlerin kendileri sebeb olmuslardir.Bu san'atçilar sazlarinin Mansur ve Sah'tan pest akord kabul edemiyecegi fikrine saplanarak sazlarini daha pest akord etmemekte israr ederlerdi. Halbuki bu akordlarla okumak pek güç oldugu ve geçimleri için gece-gündüz çalismak zorunda olan okuyucular devamli yüksek akordla okumaya tahammül edemiyecekleri için, santur çalan hevesliler bir küme faslina dahil olmak zevkinden mahrum kalmaktaydilar. Iste bu sebebten ragbetten düserek yerini pest akorda çok elverisli olan Ud'a terkederek kadro harici kalmislardir."

    Santur'un Türk müzigine uyumu o kadar kolay olmamistir. Ziya Santur büyük bir özveri ile bu sazin gelismesi için çaba göstermistir. Buna ragmen bu sazin gelecegi konusundaki endiselerini su sözleri ile belirtmistir :

    " Santur'un fasildaki yeri fevkalade mühimdir. Fakat maalesef buna ragmen santur layik bulundugu derecede ragbete kavusmus bir saz degildir. Bugün santur çalanlar benim yetistirdigim mahdut talebeden ibarettir. Radyomuzda çalan bir tek santurimiz (Zühtü Bardakoglu) müstesna, talebemin hepsi piyasaya çikmayan kimselerdir. Bu itibarla, bu sartlar içinde santurun günün birinde büsbütün ortadan kalkmasindan endiselenmemek mümkün degildir. "

    Ayakli Macar Santuru (Cimbalom)

    -Gerek Yunan ve gerekse Romen santurlarinda tellerin, köprülerin sag ve sollarinda kalan kisimlarida çalinmaktadir. Örnegin 7 No.lu DO perdesinin köprünün sag tarafinda kalan kismi FA sesini verecek sekilde köprü yerlestirilmistir. Diger seslerde ayni sekilde kullanilmaktadir. Bu çesit siralama santurun Türk musikisi icrasinda büyük güçlükler ortaya çikarmaktadir. 1950 lilerde vefat etmis olan Ziya Santur'un metodunda açikladigi akord düzeni bu sekildedir ve santurun Türk müziginde kullanim alanini daraltmistir.

    - Alman, Macar ,Avusturya ülkeleri santurlarinda ise kromatik düzen uygulanmistir. Bu düzen Türk müzigi uygulamasina daha uygundur. Bilhassa kanundaki gibi mandallama yapildiginda kullanim kolayligi ve makamlara hakimiyet bu enstrümani müzigimize kazandirmaktadir. Ayrica asagidaki açiklamalarda göreceginiz gibi bu kromatik akord düzeni çesitli çesnilerin ardarda kullanimi sirasinda mandallara ihtiyaci minimuma indirmektedir. Mandallar, transpoze çalislarda önem kazanmaktadir.



    GELISTIRILMIS TÜRK SANTURU

    1960 yilinda basladigim Ist. Bl.Konservatuari yillarinda takip ettigimiz Icra Heyeti konserlerinde merhum santuri Hüsnü Tüzüner'i dinleyerek santura ilgi duymaya basladim. 1967 yilinda istanbul Radyosunda kanun san'atçisi olarak görev yaparken, Iran'dan getirttigim bir santur üzerinde yaptigim çalismada Türk müzigine uyumsuzlugu nedeniyle birtakim degisiklikler yapma fikri olustu :

    Bu degisiklikler sunlardir :

    1) Diyatonik ses düzenini kromatik olarak degistirdim.

    2) Çapraz olarak takilmis teller iki esik üzerine oturuyordu. Sol esikler üzerinde yer alan telleri kanun düzeninde , sag esik üzerindeki telleri ise bunlarin yarim sesleri olarak akord ettim. Diger bir anlatisla sag esik üzerindeki teller piyanonun siyah tuslarinin görevini yapacak sekilde akorda çekildi. Bu sekilde tam ve yarim seslerin santur üzerinde görülebilir durumda olmalarinin verdigi imkãnla süratli olarak kromatik çalis mümkün oldu.

    1) Santur'u pestte ve tizde genisleterek ses kapasitesini 2,5 oktava çikarttim.

    2) Kaba Yegâh'tan Rast'a kadar olan tellerde bronz , tiz tarafa dogru ise degisen kalinliklarda çelik gitar telleri kullandim.

    3) Santur'da en büyük icra güçlügü Hüzzam, Ussak, Saba gibi birçok makamin seslerini eelde etmekte idi. Bunu ortadan kaldirmak için kanunda oldugu gibi bizgi tahtasindan sonra her iki esik taraflarinda birer mandal tahtasi ve üzerlerine kanunun mandal düzenini tatbik ederek çikan seslerin makamlara uygunlugunu sagladim.

    Gelistirilmis Türk Santuru krokisi


    Doç.Dr.Oktay Özkazanç yapimi Gelistirilmis mandalli Türk Santuru

    Santur'un diger bir akord variyasyonu da kullanilabilir.



    Bilinen Santur çalicilari :

    -Santuri Izak (19.yy.ikinci yarisi)
    -Miralay Santuri Hilmi Bey ( Zeki Üngör'ün babasi, Ethem beyin ögreticisi)
    -Santuri Hasib (19.yy.da Enderun'da iki santur çalicisindan biri.Digeri Santuri Hilmi Bey)
    -Santuri Samatyali Takvor (19.yy.Misirli)
    -Santuri Ethem Bey ((19.yy-20.yy.baslari)
    -Santuri Nebile Nazim Hanim (Darüttalim-I Musiki üyesi-1912-1932)
    -Santuri Ziya Santur (1869-1952)
    -Santuri Zühtü Bardakoglu (1904-1973)
    -Santuri Hüsnü Tüzüner (1904-1973)
    -Santuri Cezmi Bey (Üsküdar Musiki Cemiyeti kurucusu-1944)
    -Santuri Dr.Hasan Yusuf Baskan(1946 da kurulan Izmir Musiki Cemiyeti ilk denetçisi)
    -Santuri Sadun Eren
    -Santuri Dr.Ümit Mutlu (1939-.. )
#15.04.2009 22:30 0 0 0