1. Ana Sayfa
  2. Sanat
  3. Öğretici Metinlerde Didaktik Anlam Bilimi İlişkileri

Öğretici Metinlerde Didaktik Anlam Bilimi İlişkileri

Son güncelleme: 17.07.2009 20:40
MiSS-FENER MiSS-FENER foto
  • Öğretici Metin - Didaktik - Anlam Bilimi İlişkileri

    Haz.: R. Filizok

    Öğretici metinler, ispatlama metinleri, açıklama metinleri yazarken en önemli sorun cümleler ve paragraflar arasında anlam ilişkileri kurma işidir. Cümle ve paragrafları birleştiren üç tip anlam ilişkisi vardır: Bunlar, kronolojik ilişkiler, mantık ilişkileri ve adaptasyon ilişkileridir:

    1) Kronolojik ilişkiler:
    Cümlelerde ve paragraflarda olgulardan kronolojik olarak, zaman sırası içinde söz edebiliriz. Bir olgu, diğer bir olgudan ya önce, ya sonra olmuştur, yahut da iki olgu eş zamanlıdır. Bu olgulardan söz ederken bu oluş ve ortaya çıkış sırasına uyduğumuzda zamansal anlam ilişkileri kurmuş oluruz:

    Bu ilişkileri şöyle bir tablo halinde gösterebiliriz:
    1 X'ten sonra Y Sonralılık
    2 X'ten önce Y Öncelilik
    3 X, Y ile birlikte Eşzamanlılık, süredeşlik

    Örnekler:
    1) Ayşe güldü, selâm verdi.
    2) Ayşe selâm vermeden güldü.
    3) Ayşe selâm verirken güldü.

    2) Mantıkî İlişkiler:
    Cümleler ve paragraflar birbirlerine mutlaka mantıkî ilişkilerle bağlanmalıdır. Bu ilişkiler, sebep, sonuç, imtiyaz yani üstünlük, çıkarma, toplama, şart, amaç, alternatif, benzeşme, fark ve karşıtlık ilişkileridir.

    Bu ilişkileri şöyle bir tablo ile gösterebiliriz:
    1 X ,Y sonuç sebep
    2 X ,Y sebep Sonuç
    3 X tamam, ama Y imtiyaz
    4 X eksi Y çıkarma, azaltma
    5 X ve Y toplama, çoğaltma
    6 X ise Y şart
    7 X için Y amaç
    8 X yahut Y alternatif
    9 X = Y benzeşme
    10 X Y fark
    11 X >< Y antitez, karşıt, mukabil (opposition)
    Örnekler:

    1) Düştüğü için kırıldı.
    2) Kırılması düştüğündendir.
    3) Yeşil ama açık.
    4) Çam hariç diğer ağaçlar.
    5) Bitkiler ve hayvanlar.
    6) Gelirse uğrar.
    7) Öğrenmek için sordu.
    8) Bakır yahut demir.
    9) Hem demir hem bakır erir.
    10) Üzüm, karpuz.
    11) Ahmet inerken Mehmet çıkıyordu.


    3) Adaptasyon ilişkileri ("adaptation" yahut "modalisation"):
    Cümlelerin ve paragrafların daha iyi anlaşılabilmesi için eşanlamlılıktan, açıklamalardan, sergilemelerden ve benzerliklerden yararlanılır. Böylece çümleler ve paragraflar arasında benzerlik ilişkisi kurulur.

    Bu ilişkileri şöyle bir tablo ile gösterebiliriz:
    1 X , Y tarafından genişletilir Yeniden biçimlendirme, eşanlamlılık
    2 X, Y aracılığıyla kesinleştirilir Açıklama
    3 X , Y örneğiyle göz önünde canlandırılır Sergileme (illustration)
    4 X , Y ile karşıyaştırılır, mukayese edilir Benzerlik (analogie)

    Örnekler:
    1) Önermeler, yani hüküm bildiren cümleler...
    2) Sözce, cümle değildir: Cümle, söz dizimi kurallarına uygun soyut bir yapıdır. Buna karşılık kurallı yahut kuralsız bütün sözler sözcedir.
    3) Bir atomun yapısı güneş sistemine benzer.
    4) Şiir ve müzik sanatlarının malzemesi ses, resim sanatınınki ise renklerdir.

    Bir cümlede değişik anlam ilişkileri kurmak için kullanılan başlıca yollar:
    • Bir araç-kelime kullanılır (mot-outil )
    Ayşe yorgun olduğu için oturdu. (Kırmızılar araç kelimedir)
    • Bir sıfat fiil (partisip) kullanılır:
    Yorgun olan Ayşe oturdu. (Kırmızlar sıfat fiildir)ı
    • Bir bağlaç ( connecteur) kullanılır:
    Yorgunluğu Ayşe'yi oturmak zorunda bıraktı. (Kırmızı ile gösterilen ek, bu kullanımda, -dil bilgisinde değil,anlam biliminde- bağlaçtır.)
    • Noktalama işaretlerinden yararlanılır:
    Ayşe yorgunduturdu.
    • Yarım cümlelerden yararlanılır:
    Yorgunluk işte. Ayşe oturdu.
    • Üstü kapalı ( implicite) bir bağ kurulur:
    Ayşe yorulmuştu, oturdu..
    • Bir zarf fiilden yararlanılır:
    Ayşe yorularak oturdu.
    • Düzenleyici bir cümleden yararlanılır:
    Oturuyordu: Hak verdim: Ayşe yorulmuştu.
#17.07.2009 20:40 0 0 0