Türkiyede akarsular ve döküldükleri denizler
Akarsu kaynağı: Akarsuyun doğduğu yerdir.
2. Akarsu ağzı: Akarsuyun herhangi bir denize veya göle döküldüğü yerdir.
3. Akarsu yatağı: Kaynakla ağız arasında uzanan, akarsuyun içinden aktığı çukurluktur.
4. Akarsu vadisi: Akarsuların, içinde aktıkları yatağı aşındırmalarıyla ortaya çıkan çukurluktur.
5. Akarsu havzası: Akarsuyun koları ile birlikte sularını topladığı alana denir
Sularını denize uaştırabilen akarsulara açık havza denir.
Ancak, akarsular topladıkları suyu denize ulaştıramıyorsa, kara içinde bir göle dökülüyorsa veya yer altına sızıyorsa, bu tür akarsuların havzası kapalı havza dır.
6. Su bölümü çizgisi: İki akarsu havzasını birbirinden ayıran sınırdır. Genellikle dağların doruk noktalarından geçerler.
Akarsu ağı (Akarsu drenajı): Akarsu havzası, içindeki kollarıyla birlikte bir ağ oluşturur. Buna akarsu ağı (drenajı) denir. Havzanın eğimi, yapıyı oluşturan taşların cinsi ve tabakaların özelliklerine göre, değişik tipte akarsu drenajları oluşur.
8. Akarsu debisi (akımı): Akarsu yatağının, herhangi bir kesitinden geçen su miktarının m3/sn cinsinden değeridir.
9. Akarsu rejimi: Akarsuyun yıl içerisindeki debi değişiklikleridir. Akım düzeni olarak da adlandırılır. Su seviyesinde fazla değişiklik olmayan akarsuların rejimleri düzenlidir. Aylara ve mevsimlere göre, seviye değişikliği fazla olan akarsuların rejimleri düzensizdir
Akarsu hızı: Akarsuyun birim zamanda aldığı yoldur (m/sn). Akarsu hızı muline denilen bir araçla ölçülür.
11. Hız çizgisi: Akarsu hızının en fazla olduğu noktaları birleştiren çizgidir.
12. Sürekli akarsu: Yatağında her zaman su bulunduran akarsudur.
13. Geçici akarsu: Yatağında her zaman su bulundurmayan, bazen kuruyan akarsudur.
14. Taban seviyesi: Akarsular aşındırmalarını derine, yana ve geriye doğru yaparlar. Hiçbir akarsu yatağını deniz seviyesinin daha altına kadar ışındıramaz. Bu seviyeye taban seviyesi denir.
15. Yamaç gerilemesi: Özellikle nemli iklim bölgelerinde yamaçlar hem alttan, hem de sel sularıyla üstten aşınırlar. Bunun sonucunda yamaç gerilemesi olayı meydana gelir ve yamaç profili oluşur.
TÃœRKÄ°YE’NÄ°N AKARSULARI ,dÖKÃœLDÃœKLERÄ° DENÄ°ZLERE GÖRE AKARSULAR,AKARSULARIN REJÄ°MLERÄ° VE HAVZALARI,
Akarsuların genel özellikleri:
1-Akarsularımızın debisi yüksek değildir.
2-Akarsularımızın akış hızı yüksektir.
3-Akarsularımızın rejimi düzensizdir.
4-Bazı akarsularımız kaynağını dışarıdan alır. Asi, Meriç gibi.Bazı akarsularımız da Türkiye’de doÄŸar,dışarıda denize dökülür.
-Fırat, Dicle,Aras, Kura, Çoruh
5-Akarsularımızdan şu şekilde yararlanılır.
-İçme suyu
-Sulama
-Turizm
-Balıkçılık
-Enerji üretimi
6-Türkiye’nin yeryüzü ÅŸekilleri çeÅŸitli olduÄŸundan akarsu havzalarımız da farklı özellikler gösterir.
BAÅžLICA AKARSULARIMIZ
1 Karadeniz’e dökülenler
Çoruh: Üç ana koldan doÄŸar. Çoruh, Oltu, Tortum çayları. Bunlar Yusufeli’nde birleÅŸerek Gürcistan’dan denize dökülür. Vadi derin ve akış hızı fazla olduÄŸu için Rafting sporları yapılır.
Harşit: Trabzon ve Gümüşhane dağlarından doğar.
YeÅŸilırmak: üç ana koldan doÄŸar. Kelkit; Erzincan daÄŸlarından doÄŸar. Erbaa,Niksar ovasına gelir, Burada Sivas’tan diÄŸer YeÅŸilırmak ile birleÅŸir. ÇarÅŸamba’dan Denize dökülür.
Kızılırmak: İç ve DoÄŸu Anadolu’dan kaynağını alır. En uzun kolu Sivas’tan doÄŸar. İç Anadolu’da iç bükey bir yay çizer. Devrez Çayı ve Gökırmak ile birleÅŸir. Daha sonra Bafra’dan denize dökülür.
Bartın çayı: Küre dağlarından doğar. Taşımacılık yapılır.
Yenice: Üç ana koldan oluÅŸur. Aras suyu ve Ulusu ile Bolu’dan geçer Büyüksu ile birleÅŸir. Devrek’ten denize dökülür.
Sakarya: Porsck Çayı ile Kısmir Çayı birleÅŸerek Sakarya’yı oluÅŸturur. Daha sonra Pamuk ovada Göksu ile birleÅŸir ve Adapazarı’na ulaşır.
Marmara Denize Dökülenler :
Susurluk: İç Batı Anadolu’da Åžaphane DaÄŸlarında doÄŸar. Nilüfer çayıyla birleÅŸerek Marmara’ya dökülür.
Ayrıca : Gönen ve Karabaş çayları vardır.
Ege Denizine Dökülenler:
Meriç: Türkiye-Yunanistan sınırını oluÅŸturur. Bulgaristan’da Rodop daÄŸlarından doÄŸar.Ege denizine dökülür.
Bakırçay: aynı adı taşıyan graben boyunca akar.
Gediz: Kütahya’daki Murat dağından doÄŸar. Ä°zmir körfezinin kuzeybatısından dökülür. AlaÅŸehir ve Kumçayı ile birleÅŸir.
K.Menderes: Bozdağlardan doğar. Kuşadası körfezinden denize dökülür.
B.Menderes: Kaynağını İçbatı Anadolu dağlarından alır .
Akdenize dökülenler:
Aksu: EÄŸridir Gölü ve Davras daÄŸlarından kaynağını alır, Antalya’dan denize dökülür.
Manavgat: Karstik kaynaklarla beslenir. Kanyon vadileri içerisinde akar. Manavgat’tan denize dökülür.
Göksu: TaÅŸeli platosundan iki kol halinde doÄŸar. Kanyon vadilerden akar. Ermenek çayı ile birleÅŸerek Akdeniz’e dökülür.
Seyhan: Aladağ ve Bolkar dağlarından doğar. Çakıtçayı ve Tahtalı dağlarından doğan Göksu ile birleşir.
Ceyhan: Elbistan havzasını çevreleyen daÄŸlardan kaynağını alan Ceyhan, MaraÅŸ’taki Aksu çayı ile birleÅŸir. Çukurova’ya ulaşır ve Ä°skenderun körfezinden denize dökülür.
Basra körfezine dökülenler:
FIRAT:
Erzurum daÄŸlarından doÄŸar, Karasu ile Karasu ve Aras DaÄŸlarından doÄŸan Murat kollarından oluÅŸur.bu iki kol Keban barajına dökülür ve Barajdan çıktıktan sonra Fırat adını alır. Daha sonra Suriye ve Irak’tan geçerek Dicle ile birleÅŸir. Åžat-ül Arap adı altında dökülür.
DÄ°CLE:
Bitlis DaÄŸlarının güney yamaçlarından doÄŸar. Türkiye-Suriye sınırını oluÅŸturur ve Irak topraklarına girer. Fırat’la birleÅŸir ve Basra Körfezine dökülür. En önemli kolu Yüksekova’dan kaynağını alan Zapsuyu’dur.
Hazar Denizine Dökülenler:
KURA:
Yalnızçam ve Allahûekber daÄŸlarından doÄŸar. Ardahan’ı geçtikten sonra Gürcistan’a girer, Aras ile birleÅŸerek Hazar’a dökülür.
ARAS:
Palandöken ve Kargapazarı dağlarından doğar. Iğdır ovasında, Çıldır Gölünden kaynağını alan Arpaçay ile birleşir ve ülkemizi terk ederek Kura ile birleşir.
AKARSU HAVZALARIMIZ
a) İç Anadolu Kapalı Havzaları:
1-Afyon, Akarcay havzası: Güneyde sultan daÄŸları, Kuzeyde Emir daÄŸları, kütlesi arasında çökme sonucu oluÅŸmuÅŸ içinde Karamuk, AkÅŸehir ve Eber göllerinin bulunduÄŸu havzadır. Eber gölünün suları AkÅŸehir’e dökülür. AkÅŸehir’in suyu tuzlu, Eber’in suyu tatlıdır. Karamuk gölünün suları, bir düden vasıtasıyla EÄŸirdir gölüne dökülür.
2-Konya kapalı Havzası: Güneyde Toros dağları, kuzeyde Obruk platosu ile çevrilidir. Bu havzada Beyşehir gölünden gelen Çarşamba suyu dökülür. Bu havzaya dökülen akarsular, tuzlu bataklıkları besler.
3-Tuzgölü havzası: Tuzgölü çevresi, çökme sunucu oluşmuştur. Havzanın çevresindeki yüksek sahalardan gelen kısa boylu akarsular. Tuz gölüne dökülür.
b) Göller Yöresi Kapalı Havzaları:
1-Burdur gölü havzası: Çevreden gelen bir çok geçici akarsu ile, Tefenni ovasından gelen Eren çayı dökülür.
2-Acıgöl Havzasıoğudaki Söğüt dağlarından kaynağını alan geçici akarsular dökülür.
Not: Göller yöresinde ayrıca Salda, Yarışlı, Burak ve Kestel gölleri kapalı havza özelliği taşır.
c) Van kapalı havzası:
Van gölünün güneyinde Bitlis, kuzeyinde ise volkanik dağlar uzanır. Van gölü, Nemrut dağından çıkan lavlar sonucu oluşmuştur. Van gölünün suyu sodalıdır.
AKARSULARIMIZIN REJÄ°MLERÄ°:
Akarsu rejimi: Akarsuyun debisinin yıl içersinde gösterdiği alçalma yükselme halindeki seviye değişikliğidir.
Akarsuyun debisi: Akarsuyun her hangi bir yerindeki enine kesitinden 1sn’yede gecen su miktarına debi denir.
Debiye etki eden faktörler:
1) İklim (yağış sıcaklığı)
2) Bitki örtüsü
3) Havzadaki büyük kaynaklar ve yer altı suları
4) Yatağın geçirimliliği
5) Dağlardaki kar kalınlığı
6) Göller
7) Ä°nsan
Rejime etki eden faktörler
1) Yağış rejimi
2) Yağış biçimi
3) Akarsu kaynağı
4) Sıcaklık ve buharlaşma
5) Havzanın genişliği
6) Arazinin ÅŸekli ve eÄŸimi
AKARSU REJÄ°M TÄ°PLERÄ°
a) Yağmur Suları İle Beslenen Akarsular: Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde, akarsularda yazın seviye düşmesi, kışında seviye yükselmesi görülür. Karstik kaynaklarla beslenen akarsularda, seviye düşmesi fazla olmaz. Akdeniz akarsu rejimi, barajın olmadığı akarsu veya kolunda görülür. Örnek: Baraj olan
Seyhan-Ceyhan-Gediz-Manavgat gibi akarsular doğal özelliğini kaybetmiştir.
b) Kar ve Buz Suları İle Beslenenler: Bu rejim, yağışın büyük bölümünün kar şeklinde düştüğü yüksek dağlardan kaynağını alan akarsularda görülür. Örnek: D. Karadeniz ve D. Anadolu akarsuları. Bu tip akarsularda, akım seviyesi Mart- Ağustos arasında yükselir, kışın düşer.
c) Kaynak sularıyla beslenenler: Örnek: Manavgat ve Köprücay’dır.
d) Gölden çıkan akarsular:
1-Beyşehir gölünden çıkan ve Konya arazisini sulayan Çarşamba suyu
2-Eğirdir gölünden çıkan Kovada çayı.
3-Manyas gölüne ulaşıp, tekrar gölden çıkan Koçaçay
4-Ulubat gölünü ulaşıp tekrar gölden çıkan Kemalpaşa- Orhaneli
5-Erzurum ovasının doğu ve güneyindeki bataklık ve göllerden çıkan Karasu
6-Çıldır gölünden çıkan Arpaçay
e) Karma rejimli akarsular: Ülkemizdeki büyük akarsulardan Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya, Fırat ve Dicle önemli karma rejimli akarsulardandır.bu tür akarsular, farklı iklim bölgelerinden beslenir.
Alinti
