Ses Hakkında Bilgi

Son güncelleme: 03.07.2015 16:12
  • sesler - harfler - ünlü harfler - ünsüz harfler - sert ünsüzler - ünlü düşmesiBir dilde, seslerin yazıdaki karşılığı olan işaretlere harf denir. Türkçede yazıyla ifade edilen yirmi dokuz ses vardır. Sesle, ses yolundan çıkış biçimlerine göre ünlü ve ünsüz harfler olmak üzere ikiye ayrılır. Türkçede sekiz ünlü, yirmi bir ünsüz harf vardır.

    Ünlüler, Ağız boşluğunda ve ses yolunda hiçbir engele çarpmadan çıkan seslerdir. Bunlar; dilin, alt çenenin ve dudakların aldıkları duruma göre biçimlenirler. Dilimizdeki ünlüler şunlardır: a, e, ı, i, o, ö, u, ü

    Ünsüzler ise, ses yolunda bir engele çarparak çıkan seslerdir. Bu sesler ses yolunda bir engele çarptıkları için bir ünlünün yardımıyla söylenirler. Dilimizdeki ünsüzler şunlardır: b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z

    Ağzın açıklığına ve dudakların durumuna göre ünlüler farklılık gösterir. Söyleyiş sırasında alt çene açıksa, geniş ünlü olarak adlandırdığımız a, e, o, ö sesleri; alt çene darsa, dar ünlü olarak adlandırdığımız ı, i, u, ü sesleri ağzımızdan çıkar.

    Aynı şekilde söyleyiş sırasında dudaklarımız yayvansa, düz ünlü adını verdiğimiz a, e, ı, i sesleri; dudaklarımız yuvarlaksa, yuvarlak ünlü adını verdiğimiz o, ö, u, ü sesleri ağzımızdan çıkar.

    Ünlüler ayrıca kalın ve ince ünlüler olarak ikiye ayrılırlar.

    Kalın Ünlüler İnce Ünlüler
    a, ı, o, u e, i, ö, ü

    Sizce ünlüler neden kalın ve ince ünlüler olarak ikiye ayrılmış olabilir?

    Türkçede sözcükler kalın ya da ince ünlülerden oluşur. Türkçe bir sözcükteki ünlülerin kalınlık ya da incelik bakımından benzeşmelerine Kalınlık-İncelik Uyumu denir.

    Kalınlık-İncelik Uyumunun iki önemli kuralı vardır:
    1. Türkçede bir sözcük kalın ünlü (a, ı, o, u ) ile başlıyorsa, kalın ünlüyle devam eder ve öyle biter. boğaz, kaşıntı, ufaklık
    2. Türkçede bir sözcük, ince ünlü ( e, i, ö, ü ) ile başlıyorsa, ince ünlüyle devam eder ve öyle biter. ekmeklik, küçücük, körüklü

    Türkçedeki her sözcük kalınlık-incelik uyumuna uymaz. Bu tür sözcüklere kalınlık-incelik uyumuna aykırı sözcükler deriz.

    * -yor, -ken, -ki, -leyin, -(i)mtırak,(i)msi ekleri kalınlık-incelik uyumuna aykırı eklerdir.

    * Gecekondu, hanımeli gibi iki ayrı sözcükten oluşmuş birleşik sözcüklerde kalınlık-incelik uyumu aranmaz.

    Ünsüzler, sert ünsüzler ve yumuşak ünsüzler olmak üzere ikiye ayrılırlar.

    Yumuşak Ünsüzler : b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, y, v, z
    Sert Ünsüzler : ç, f, h, k, p, s, ş, t

    Your ads will be inserted here by

    Easy Plugin for AdSense.

    Please go to the plugin admin page to
    Paste your ad code OR
    Suppress this ad slot.

    Sert ünsüzlerin bir kısmı ağzımızdan patlamalı bir sesle çıkarlar. Bunlara süreksiz sert ünsüz ( ç, k, p, t ) denir. Bir de ağzımızdan sürtünerek çıkan ünsüzler vardır. Bunlara ise sürekli sert ünsüz ( f, h, s, ş ) denir.

    Türkçedeki ses olaylarından biri de ünlü düşmesidir. Sözcüklere ek getirilirken veya iki sözcüğü birleştirerek bir sözcük meydana getirilirken ünlü harflerden birinin düştüğü görülür. Buna ünlü düşmesi denir.

    omuz Omzunda bir ağrı varmış.
    oğul Sözlerime kulak vermelisin oğlum.
    karın O kadar çok yemişim ki karnım hâlâ tok.
    kayıp Boş laflarla zaman kaybetmeyelim .

    Türkçedeki bazı ünsüzlerin yerleri ve çıkış biçimleri ünlülerin söylenişlerini de etkiler ve bu ünlülerin değişmelerine yol açar. “Bu çocuk bizden bir şeyler saklıyor.” cümlesinde “saklamak” sözcüğü, aldığı ekten dolayı “saklıyor” şekline dönüşmüştür.

    Yanına ek aldığında a geniş ünlüsü, ı veya u dar ünlüsüne; e geniş ünlüsünün de i veya ü dar ünlüsüne dönüşmesine ünlü daralması diyoruz.

    Bekle- : Saatlerdir seni bekliyorum.
    Etkile- : Televizyon reklamları çocukları etkiliyor.
    Bilme- : Bu konuda bir şey bilmiyorum.

    Yazıda olduğu gibi söyleyişte de ünlü daralması görülür. Fakat söyleyişte yapılan bazı ünlü daralmaları yazıya yansımaz.

    Başla- Söylenişi : Söze böyle başlıyan birini duymadım.
    Yazımı : Söze böyle başlayan birini duymadım.
    Söyle- Söylenişi : Söyliye söyliye dilimde tüy bitti.
    Yazımı : Söyleye söyleye dilimde tüy bitti.
    Bura- Söylenişi : Burıya çöp dökülmez.
    Yazımı : Buraya çöp dökülmez.

    Türkçe sözcüklerde son seste süreksiz sert ünsüzler ( p, ç, t, k ) bulunur. Türkçede sözcük sonunda b, c, d, g ünsüzleri bulunmaz. Süreksiz sert ünsüzle biten sözcüklere, ünlüyle başlayan bir ek getirildiğinde sözcüğün sonundaki süreksiz sert ünsüz yumuşar. Buna ünsüz yumuşaması denir.

    p > bt > d ç > c k > g, ğ dip : Denizin dibi görünmüyor. ağaç : Bu ağacın meyvesi bol oluyormuş. tat : Yemeğin tadını çok beğendim. kayık : Nehrin karşı yakasına geçmek için kayığa bindik.

    Türkçe sözcüklerde sert ünsüzlerden sonra sert, yumuşak ünsüzlerden sonra yumuşak ünsüzler gelir. Buna ünsüz benzeşmesi ( uyumu ) denir.

    fırıncı, sütçü, Türkçe, güzelce, sözcükte

    Sözcükler içinde yan yana gelen bazı ünsüzler, çıkış yerlerinin ve çıkarılmaları için yapılan hareketlerin farklı oluşları nedeniyle birbirlerini etkiler. Bu etkileşim sonucu söyleyişte çeşitli ünsüz benzeşmeleri ortaya çıkar.


    Yazılış Söyleyiş
    cambaz canbaz ( n-m benzeşmesi )
    yalnız yannız ( l-n benzeşmesi )
    yazsın yassın ( z-s benzeşmesi )
    kerli ferli kelli felli ( r-l benzeşmesi )

    Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana gelmez. Ünlü ile biten sözcüklere ünlüyle başlayan ek getirildiğinde ünlü çatışması olur. Bu şekilde oluşan ünlü çatışmaları, sözcükle ek arasına n, s, ş, y ünsüzleri getirilerek giderilir. Bu ünsüzlere kaynaştırma harfleri denir.

    Adamın iyisi, patates püresi, kapının kolu, komşunun evi, pencereyi, Ankara’ya, ikişer

    alıntı
#03.07.2015 16:12 0 0 0