TİLLO tarihi seyri içinde önemli bir ilim ve kültür merkezi olmuştur. Bağrında yetiştirdiği sayısız evliya ve âlimlerle sayesinde Evliyalar ve Bilim diyarı olarak bilinmektedir.
TİLLO'DA yetişmiş ve İsmail Fakirullah Hz.lerinin talebesi,büyük Türk ve İslam mütefekkir ve bilim adamı İbrahim Hakkı Hz.lerinin ilmi yönü ve verdiği eserler ile ilgili kısa bilgi sunulmuştur.
İbrahim Hakkı Hz.leri hayatı boyunca verdiği 58 eser yanında ana eseri MARİFETNAME dır. Marifet name çok geniş kapsamlı, Ansiklopedik özelliği taşıyan, Matematik, Astronomi, Fizik, Kimya, gibi pozitif ilimler yanında sosyoloji, psikoloji, fizyoloji gibi cemiyetlerin ahengi ile ilgili kök bilgileri ihtiva etmektedir. İbrahim Hakkı Hz.lerinin vermiş olduğu eserler üzerinde ikiyüzelli sene geçmesine rağmen bütün bilgiler hala yepyeni ve tazeliğini korumaktadır. Yerçekimi, atomun yapısı, atmosfer ve hidrosferin meydana gelişi ile ilgili vermiş olduğu bilgiler günümüzde ki bilgilerle aynı seviyededir. Aynı şekilde Güneş sistemi, yıldızlar, uzay ve kâinatın yapısı, gezegenler, gökyüzündeki türlü olayları konu edinen kozmografya ve astronomi dalında devrinin anlayış sınırlarını aşan ve bugün dahi kavranılması güç bir ölçü genişliği içinde çok değerli eserler vermiştir.
İbrahim Hakkı Hz. Eserlerinde pozitif ilimleri sade ve anlaşılır bir dille anlatmış, Teorik bilgiler yanında birçok teknik araç ve gereç kullanarak teorik bilgilerin kullanıldığı ve anlatımını göstermiştir. Bunu en güzel örneği mürşidi ve hocası Fakirullah Hz.leri için yaptırdığı ve kendisinin de içinde metfun olduğu, ASTRONOMİ ve mimari bilim harikası olan ışık hadisesinin oluştuğu türbedir.
IŞIK HADİSESİNİN OLUŞUMU
Işık hadisesinin oluştuğu Türbe bir büyük ve iki küçük kubbenin örttüğü iki küçük kubbenin örttüğü iki oda bir hol ile 8 köşeli ve 10 m yüksekliğinde bir kuleden ibarettir. Her yıl gece ve gündüzün eşit olduğu 21 Mart nevruz gününde ışık hadisesi oluşmaktadır. TİLLO'NUN 3-4 Km doğusunda bir tepe üzerinde İbrahim Hakkı Hz.leri tarafında taştan yaptırılmış olan Kal'at-ül Üst ad diye bilinen duvarın etkisiyle, yeni doğan güneşin ilk ışınları Türbenin tümünü gölgede bırakırken, duvarda bulunan 40*50 cm ebadındaki pencereden geçen güneş ışınları, türbe kulesinin penceresine ve oradan da kırılmak suretiyle türbe penceresinden FAKİRULLAH Hz.lerinin sandukasının başucunu aydınlatmaktadır. İbrahim Hakkı Hz. bu hadise ile ilgili olarak " Yeni yılda doğan ilk güneş, hocamın baş ucunu aydınlatmazsa ben o güneşi neyleyim" diyerek Hocası FAKİRULLAH Hz.lerine karşı olan saygısını göstermiştir. İbrahim Hakkı Hz.leride bu türbede medfun bulunmaktadır.
Bu ışık düzeni 1963 yılında türbede yapılan restorasyon sırasında bozulmuş ve günümüzde bir çok yerli ve yabancı uzman bilim adamlarının uğraşmalarına rağmen Orijinal haline getirilememiştir. TİLLO'DA Fakirullah Hz. ve İbrahim Hakkı Hz.lerinin Eserleri, eserlerin yazım ve yapımında kullanılan teknik araç ve gereç ile özel eşyaların sergilendiği özel bir müze bulunmaktadır.
DÜNYA KÜRESİ (İBRAHİM HAKKI HZ.NİN ESERİ)
Dünyanın 23,5° eğik olduğunu, üzerinde meridyen ve paralellerin yer aldığı, mevsimlerin oluşumunu gösteren yerküre. Üzerindeki çivilerden biri manyetik kutupların yerlerini gösterirken, ikinci çivi 23,5°'lik eğimi ile coğrafi kutbu göstermekte. Kaybedilen sehpasına konulduğunda, mevsimlerin oluşumu temsil edilmekteydi. Kutuplardan basıklığını göstermeyi ihmal etmemiştir.
GÖK KÜRESİ VE SEHBASI
Tillo Semti reis (merkez) olmak üzere mevsimleri ve önemli yıldızları ve burçların yerleri gösterir. İbrahim Hakkı Hz. tarafından yapılmıştır.
Gök ekvatoru ile dünyanın takip ettiği yolu (Samanyolu) net şekilde çizmiş olup bu iki hattın kesişmelerinde gece ve gündüz eşit olmaktadır. Hocasına yaptığı türbenin güneş olyı bu zamanlara denk gelmektedir. Yeni dilde bu noktalara ekinoks noktaları denilmektedir.
RUB'UL MUKANTARAT
Gökyüzündeki yıldızların yerlerini gösterir. Aynı zamanda Rub'ul müceyyib'in yaptığı tüm işlemleri yapar. İbrahim Hakkı Hz. ne aittir.
RUB'UL MÜCEYYİP:
Güneşin yüksekliğini ölçmeye yarayan alettir. Dörtte bir daire şeklinde olan bu aletin, köşesinde iple sarkıtılmış bir çekül bulunurdu. Kenarları ise ekvatoral olarak bölünmüştür. Gözlemci, aletin köşe doğrultusundan güneşe baktığından çekülün isabet ettiği bölümdeki rakam güneşin yüksekliğini (zamanı) gösterir.
DİVİTLİK
Mürekkep ve divit kalemleri koymaya mahsustur. Beline sokarak beraberinde gezdirmiştir.
İbrahim Hakkı Hz.'nin kendisine ait geometrik alet ve pergel takımı.
ASA-MENTEKE (DAYANAK)
Gökyüzünü seyrederken çene altından başa destek olmak, başını koyarak dinlenmek, düşünmek, bu asanın baş tarafındaki deliğinden alanı tek yıldıza bakmak için kullanmıştır.
-Beşyüzlük Zikir Tesbihi
-Doksan dokuzluk Büyük Tesbih
Beşyüzlük zikir tesbihinin fihristidir. Beşyüzlüğün her bitiminde bu tesbihin bir tanesi ekilir.
USTURLAB (İbrahim Hakkı Hz. aittir.)
Yıldızların mevkilerini tayine ve yüksekliklerini bulamaya yarayan bir alettir. Özellikle gemilerde ve mevsimlerin tayininde faydalanılır. Bunu temel alarak yapılan araçlara sekstün ve aktant denilmektedir. Bu maharet dolu araçla, bir gök cisminin yüksekliğini, uzaktaki bir dağ veya kalenin yüksekliği, bir nehrin genişliğini veya bir kuyunun derinliğini ölçmek mümkündür.
Bu arada aynı zamanda; sabit noktaya göre bilinmeyen bir yüksekliğin bilinen bir yükseklik yardımıyla yüksekliğini, namaz vakitlerini, kıbleyi ve yönleri bulmak mümkündür. İbrahim Hakkı Hz. ne aittir.