ANADOLU COĞRAFYASI VE YERLEŞMESİ

Son güncelleme: 09.08.2007 19:34

Nerqish

ANADOLU COĞRAFYASI VE YERLEŞMESİ

Günümüzden 12 bin yıl öncelerine kadar(paleolitik çağ)gezgin toplayıcı ve avcı insan toplulukları, mağaralarda ve çukur barınaklarda yaşıyorlardı.Türkiyede Paleolitik Çağa ait 90 a yakın mağara,kaya sığınağı ve mevsimlik kamp sığınağı yeri saptanmıştır.12-10 bin yıl önceleri (mezolitik çağ) yerleşik düzene geçen avcı ve toplayıcı insan toplulukları,yuvarlak evlerde oturmaya başladılar.İlk yerleşik zamanın en eski örneklerini gördüğümüz Hallan Çemi ve Çayönü evleri önceki dönemin yuvarlak barınaklarına benziyordu.Aynı zamanda bilinen ilk dörtgen planlı evlerin yapıldığı yerleşme de Aşıklı Höyüktür .10-8 bin yıl önceleri (neolitik çağ) yerleşik tarım topluluklarının insanları,dörtgen planlı evler yapmaya başladılar.8-7 bin yıl önceleri Anadoluda gelişkin tarım yerleşmelerinde birbirine bitişik,tek odalı ve düz damlı evler yapılıyordu.7-5,5bin yıl önceleri (neolitik çağın sonları kalkolitik çağ başlangıcı) merkezileşen tarım yerleşmelerinde birbirine bitişik küçük evler yerine bağımsız tek konutlar yapılmaya başlandı. 5500-3200 yıl önceleri (tunç çağları) Anadoluda kentler, krallıklar ve imparatorluklar kuruluyor kent konutları giderek belirginleşiyordu.3200-2300 yıl önceleri (Batı Anadoluda klasik dönem) Batı Anadoluda koloni kentleri ve kent devletleri kuruldu.Günümüzden 1600-1400 yıl önceleri Antik Çağın sonlarında toplum ve kent yapısında çok önemli değişimler yaşanıyor,antik dünyanın düzenli kentleri yok oluyor Orta Çağın düzensiz ve eskiye önem vermeyen yerleşimleri artıyordu.Bizans döneminde Anadoludaki büyük kentlerin yerini,kastron adı verilen kaleler aldı.Bu dönemde Anadolu insanı,çoğunlukla küçük basit kulübelerde oturuyordu. Orta Asyadan gelen Türk boyları,göçebe Türkmenler ve kentliler Anadolunun yerli halklarıyla tanıştılar.Selçuklular,çadır ve konutu bir arada kullanıyorlardı.Hayvancılıkla uğraşan toplulukların kısa mesafeler arasında mevsimlik yer değiştirmeleri ile ortaya yeni bir yerleşme biçimi çıktı.Bu arada Selçuklu sarayı da mevsimlere göre yer değiştiriyor,kışları Akdeniz kıyılarında,yazları da İç Anadoluda geçiriyordu.Türkleşme sürecinin ikinci evresi olan Beylikler Döneminde Batı Anadolu,Türkmen yerleşimine açıldı ve büyük önem kazandı.14.ve17. yüzyıllar arası Osmanlı yerleşme düzenin ilk evresini oluşturur.Başlangıçta Osmanlılar ya fethedilen yeni kentlerde,çoğunluğ yerli Rumların boşaltmak zorunda kaldığı konutlara yerleşiyorlar ya da kent çevrelerinde yarı kentli-yarı kırsal yeni yerleşim çekirdekleri oluşturuyorlardı 17.yy.sonlarıile 19.yy.başalrı arasındaki dönem,Osmanlı yerleşme düzenin ikinci evresini oluşturur.Osmanlı kent konutu bir yandan İstanbul merkezli üst sınıf kültüründen,diğer yandanda yöresel halk kültüründen etkileniyordu.Kırsal kesimde yerleşme düzeni ve konutun gelişmesi daha yavaştı.Osmanlı yerleşme kültürünün üçüncü evresini oluşturan 19.yy.Batılılaşmanın eşiğide yaşanan yeni değişimlerin dönemidir.19a doğru taşrada gücü elinde tutan kişiler (ayan)Osmanlı yönetim sisteminden bağımsız bir varlık göstermeye başlamıştır. Anadoluda 19.yyın başında 1920li yıllara kadar geçen sürede modernleşme ile gelişen barınma biçimleri iki ayrı kutup oluşturuyordu.1920-45 yılları arasındaki dönemde yeni yerleşme ve konut biçimlerinin öncülüğü Orta Anadolu kentlerine geçti.1945-80 yılları arsında kırsal alandan kentlere büyük bir göç başlamış ve apartman konutlar tüm ülkede yaygınlaşmıştır.1980 yılından günümüze kadar geçen dönemde artan konut talebini siyasetçi ve gecekonducu tipi üretim karşılayamaz hale geldi.20.yyın sonlarına doğru Anadolu,yeşil alanları azalan,su havzaları küçülen,kıyıları kirlenen ve havası kömür kokan kalabalık kentler ülkesi olmuştur . ANADOLU COĞRAFYASI VE YERLEŞMESİ Anadoluda yerleşmeye elverişli yerler dikkate alındığında arazinin yaklaşık % 60ı yüksek dağlık ve plato sahalarına tekabül etmekle beraber yerleşmelerin yoğunluk kazandığı 500 m.den alçakta bulunan yerler kıyı boyları ile ovalık sahalara rastlamaktadır.Bu mevcut ülke arazisinin %20si civarındadır.Nitekim nüfus fazlası eski medeniyet merkezlerini barındırmış bulunan yerleşim birimleri daha çok kıyı kesimlerde ki ova kenarları ve alçak platoları ile kıyı gerisinde oldukça geniş ova kenarlarında görülmektedir.Yerine göre mesela bir gölün kenarında tarihi devirlerden beri önemini korumuş ve hala bu önemini sürdüren yerleşim birimlerinin mevcudiyeti bulunduğu yör