Dede Qorqud Kitabi
Son güncelleme: 17.10.2012 18:26
-
Dede Qorqud Kitabi - Dede Qorqud qimdir
Kitabi - Dede Qorqud
Kitabi-Dede Qorqud Azerbaycan xalq edebiyyatının en qedim yazılı ebidesidir (11-12-ci esrler). Elm alemine 19-cu esrden melum olan "Kitabi-Dede Qorqud"un helelik iki elyazma nüsxesi (Drezden ve Vaikan) tapılmışdır. Drezden nüsxesi üzerinde sonradan "Kitabi-Dede Qorqud ela lisani taifeyi-oğuzan" ("Oğuz tayfaları dilinde Dedem Qorqud kitabı") yazılmışdır. Bu nüsxe bir müqeddime, 12 boydan, Vatikan nüsxesi ise eyni müqeddime ve 6 boydan ibaretdir. Görünür ki, her 2 nüsxe daha qedim namelum bir nüsxeden köçürülmüşdür. Azerbaycan EA Elyazmalar İnstitutunda "Dede Qorqud"un dünyada üçüncü elyazma nüsxesi hazırlanmışdır.
Abide haqqında ilk defe alman alimi F.Dits melumat vermiş ve "Tepegöz" boyunu alman diline tercümesi ile derc etdirmişdir (1815). T.Nöldeke eseri Drezden nüsxesi esasında çapa hazırlamaq istemişdir. V.V.Bartold 1894-1904-cü illerde eserin 4 boyunu rus diline çevirerek çap etdirmişdir. O, 1922-ci ilde dastanın tam tercümesini başa çatdırmışdır; hemin tercüme 1950-ci ilde Bakıda (H.Araslı ve M.Tehmasibin redaktesi ile), 1962-ci ilde ise Moskvada neşr olunmuşdur.
1952-ci ilde E.Rossi Vatikan kitabxanasında eserin yeni bir nüsxesini tapıb italyanca tercümesi ile birlikde neşr etdirmişdir.
"Kitabi-Dede Qorqud" Türkiyede ilk defe 1916-cı ilde Kilisli Müellim Rifet, Azerbaycanda ise 1939-cu ilde akademik H.Araslı terefinden neşr olunmuşdur. Sonralar eser ingilis, alman ve fars dillerine tercüme edilmiş, İngilterede, İsveçrede, ABŞ-da ve İranda çapdan çıxmışdır. 1951-ci ilde "Kitabi-Dede Qorqud" Azerbaycanda ve Türkmenistanda "xalq düşmeni" elan edilerek oxunması yasaqlanmış, Azerbaycanda 1957-ci, Türkmenistanda 1980-ci ilde beraet qazanmışdır.
"Kitabi-Dede Qorqud" dastanları 11-12-ci esrlerde ve daha evveller (islamın yayılmasından qabaq) Azerbaycanda baş vermiş hadiselerle sesleşir. Dastandakı hadiselerin ekseriyyeti Demirqapı Derbend, Berde, Gence, Dereşam, Elince, Qaradağ, Göyçe gölü, Qaraçuq dağı ve s. yerlerde cereyan edir.
"Kitabi-Dede Qorqud"u yazıya köçüren şexs Dede Qorqudu bu dastanların yaradıcısı, hem de iştirakçısı kimi teqdim edir. Bayat elinden çıxmış bu bilicini oğuzun müşkül meselelerini hell ederek gelecekden bele xeber verdiyini gösterir.
"Kitabi-Dede Qorqud" boylarında Dede Qorqud şücaet gösteren igidlere ad qoyur, çetin zamanlarda xalqın kömeyine gelir, müdrik meslehetleri ile onlara yol gösterir. Dede Qorqud adı, eyni zamanda, qopuzla elaqedardır.
Dastanlarda oğuzun yaşlı (Qazan xan, Dirse xan, Qazılıq Qoca, Bekil, Baybecan, Aruz, Qaragüne) ve genc (Beyrek, Uruz, Basat, Yeynek, Segrek, Qarabudaq, Emran) nesle mensub qehremanlarından söhbet açılır. Qehremanlıq ruhu abidenin esas qayesini teşkil edir.
"Kitabi-Dede Qorqud" yarandığı dövrün adet-eneneleri, köçeri heyat terzi ve s. haqqında tarixi-etnoqrofik melumatla zengindir.
"Kitabi-Dede Qorqud" qadına yüksek münasibeti ile seçilir. Eposun qehremanlıq ruhu qadın obrazlarının davranışlarında da aydın görünür.
Dastanda ana obrazı xüsusile diqqeti celb edir. O, veten remzi kimi ümumileşdirilir, ana haqqı Tanrı haqqı kimi qiymetlendirilir.
Azerbaycan xalq bedii tefekkürünün abidesi olan "Kitabi-Dede Qorqud" dastanlarının poetik dili bedii tesvir vasiteleri ile zengindir. Onlarda xalq dilinin inceliklerinden, atalar sözü, mesel ve idiomatik ifadelerinden bol-bol, meharetle istifade olunmuşdur. "Kitabi-Dede Qorqud" Azerbaycan türkcesinin tarixini öyrenmek baxımından zengin menbedir.
- Dede Qorqud Kitabi Konusuna Benzer Konular
- Türkiye' den Guinness Rekorlar Kitabına Giren Garip Ölümler 01.05.2009
- Şapkacı Dede. 24.09.2008
- Maymun dede 13.12.2004
- Ak Sakallı Dede 19.01.2005
- Aşk Kitabı 14.02.2005
- Plastik Gıda Ambalajı 17.10.2012 18:26