1. Ana Sayfa
  2. Eğitim
  3. Sosyolojiye Giriş Ders Notları

Sosyolojiye Giriş Ders Notları

Son güncelleme: 09.12.2009 20:42
Nehir Nehir foto
  • açıköğretim sosyoloji ders notları - aöf sosyoloji bölümü - sosyoloji ders notları
    A. SOSYOLOJİNİN ALANI


    1- Sosyolojinin Konusu ve Tanımı
    İnsan, yaşamının her döneminde diğer insanlara ihtiyaç duyan bir canlı olduğu için toplum yaşamı, insanlık tarihi kadar geçmişe dayanmaktadır. Düşünce tarihi boyunca bir çok filozof, toplum yaşamını ele almışsa da toplumsallığı bugünkü biçimiyle ele alan ilk kişi İbn-i Haldun'dur. İbn-i Haldun, özellikle "Mukaddime" adlı kitabında toplumları Göçebe (Bedevi) Toplum ve Yerleşik (Hadari) Toplum olarak ikiye ayırmıştır. Ancak Sosyolojinin felsefeden bağımsızlaşarak kendi başına bir alan olması Fransız İhtilali ve Sanayi Devrimi'nin sonuçları üzerine 19. yy.'ın başlarına rastlar.
    Fransız Saint Simon, sosyolojiden 19. yy.'daki olayları açıklamak için yararlanmış; yine bir Fransız, Auguste Comte ise 1839 yılında yazdığı kitapta ilk defa "Sosyoloji" terimini kullanmıştır. Sosyoloji, "society" (toplum/topluluk) ve "logy" (loji/bilim) kelimelerinin birleşiminden "toplumbilimi" olarak üretilmiştir. Ama yine de sosyolojinin tanınması İngiliz Herbert Spencer tarafından sağlanmıştır. Bu yönüyle sosyoloji "en genç bilim dalı" ünvanına sahiptir.
    Batı'da 19. yy.'da büyük bir kargaşa ortaya çıkmıştır. Özellikle, büyüyen kentlerde yaşayan işçilerle aristokrat kesim arasında ciddi uçurumlar oluşmaya başlamış, bu ise toplum içerisinde önemli bir hareketlilik ve değişim yaşanmasına neden olmuştur.
    Sosyoloji ilk olarak bu dönemde, "toplumsal değişimi ve bu değişimin nedenlerini" açıklamaya çalışmıştır. Ancak sonraki dönemlerde, insanlar arasındaki tüm ilişki biçimlerini araştıran, bu ilişkilerin arkasında yatan nedenlerle birlikte sonrasında ortaya çıkan sonuçları konusu içerisine alan bir bilim dalı haline gelmiştir. Sosyolojinin amacı, toplumsal ilişkileri açıklayarak genel bir toplum kuramına ulaşmaktır.


    Sosyolojinin Özellikleri:

    • Toplum içerisinde olanı inceler; olması gerekenle ilgilenmez. Bu nedenle, kural koyan (normatif) bir alan değildir.
    • Olayları neden-sonuç bağıyla birlikte inceler.
    • Toplumu bireylere göre değil, bir bütün olarak değerlendirir.
    • Kendine özgü araştırma yöntemleri vardır. Deney yapmaz.



    ÖRNEK :

    Boşanmaya yol açan belirli nedenlerin sosyolojinin ilgi alanına girebilmesi için, sadece birkaç çiftin bu nedenlerle boşanmış olması yeterli değildir. Bu nedenlerin başka birçok çifti de boşanmaya yöneltmiş olması gerekir.
    Bu durum dikkate alındığında, bir olgunun sosyolojinin ilgi alanı içinde yer alması aşağıdakilerden hangisine bağlıdır?

    A) İnsan ilişkilerini olumsuz yönde etkilemesine
    B) Toplumun gelişmesinde rol oynamasına
    C) Toplumun genelinde gözlenmesine
    D) Birey için önemli bir sorun olmasına
    E) Belirli normlara dayanmasına

    ( 1996/ÖSS)


    Çözüm :
    Sosyoloji insanların oluşturduğu toplumun içerisindeki ilişkileri konu edinmektedir. Bu nedenle herhangi bir konunun sosyolojinin ilgi alanına girebilmesi için, insanlar arasında görülmesinin dışında toplum içerisinde de gözlenmesi gerekmektedir.
    Paragrafta boşanma olayından bahsederken, bunun "olumlu ya da olumsuz yönlerine" değinilmemiştir. Bu nedenle "A" ve "D" seçenekleri geçerliliklerini yitirmektedirler. Bununla beraber "toplumun gelişimine ya da gerilemesine" yönelik bir etkisi de anlatılmamaktadır. Böylelikle "B" seçeneğini de eleyebiliriz. Ayrıca "E" seçeneğinde denildiği gibi "boşanma", genelde, hukuk kurallarına dayanıyor olsa da paragrafta kurallarla (normlarla) ilgili bir bilgi verilmemiştir. Ancak, "birkaç çiftin" değil, "birçok çiftin" boşanmış olması durumunda sosyolojiye bir çalışma alanı doğacağı belirtilmektedir. Bu nedenle denilebilir ki, sosyoloji, toplumun genelinde görülen olguları konu edinir.
    Bundan dolayı yanıt: C' dir.


    ÖRNEK :

    "Olanı, var olanı söylemek gerekir, olması gerekeni değil."
    "Geleneklerin doğru ya da yanlış olduğunu söylemiyorum, onları yalnızca açıklıyorum."
    Bu iki cümlesiyle Montesquieu, aşağıdakilerden hangisini söylemek istemiş olabilir?

    A) Toplumsal olaylar, değer yargılarından kaçınarak incelenmelidir.
    B) Düşünürün görevi toplumu yargılamak değil, sorunlara çözüm getirmektir.
    C) Toplumsal konularda, bir önerinin gerçekleştirilmesi eskisinden daha kötü sonuçlar verebilir.
    D) Bir toplumsal olayın aksayan yanını düzeltebilmek için önce o toplumsal olayı açıklamak gerekir.
    E) Toplumsal olaylar, akla göre yorumlanmalıdır.

    (1982/ÖSS)

    Çözüm :
    Montesquieu, dile getirmiş olduğu sözleriyle aslında sadece sosyolojinin değil, tüm bilim dallarının genel bir kuralını dile getirmektedir. Bilimler sahip oldukları bilgilerin doğruluklarını test ederken aynı zamanda ulaşılan bilginin bir başkasına kabul ettirme yolunu da araştırır. Bu nedenle bilimler, bilgiye ulaştıkları yöntemlerin kesinlikle nesnel olmasına dikkat ederler. Nesnel bilginin ilk şartı somut verilerdir. Bu açıdan idealler, rüyalar ve hayaller bu tür bilgi olarak değerlendirilmez. "Var olan" somut bir gerçekliğe sahipken, "olması gereken" ancak soyuttur.
    Bir soruna "çözüm getirmek" mutlaka zihinde doğru ve soyut bir kalıbın olması anlamına gelir. Bu nedenle "A", "D" ve "E" seçeneklerinde bir ideale bağlı kalındığından bilimsel nesnelliğe ulaşılamaz. "C" seçeneğinde ise, "önerinin gerçekleştirilmesi" şartına bağlı bir değerlendirme yapılmıştır. Oysa bilim, yorumsal bir önerinin varlığına karşıdır. Bilimsel çalışmada sadece gerçeğin bilgisine ulaşmak istediğimiz için "değer yargılarından uzaklaşmamız" gerekir.
    Bundan dolayı cevap A' dır.


    2- Sosyoloji ile İlgili Temel Kavramlar
    Toplum : Belli bir fiziksel yeri ve coğrafyası bulunan, ortak bir kültüre ve devamlılığa sahip, üyeleri arasında işbirliği olan ve kendi kendini devam ettiren insan topluluklarına denir. Toplum, farklı sosyologlar tarafından çeşitli özelliklerine göre sınıflandırılmıştır:

    İlk olarak İbn-i Haldun, toplumu insanları birbirine bağlayan duygu temelinde ikiye ayırır:
    - Göçebe (Bedevi) Toplum: Kan bağıyla bir araya gelmişlerdir ve göçebedirler.

    - Yerleşik (Hadari) Toplum: Belli amaçlarla bir araya gelmişlerdir ve yerleşik bir yaşam sürerler.

    Emile Durkheim ise toplumu insanlar arasındaki ilişkiye göre ikiye ayırır:
    - Mekanik (Basit) Toplum: İnsanlar arasında yüz yüze ve samimi ilişkilerin olduğu, homojen (uzmanlaşmanın olmadığı) toplumlardır.
    - Organik (Karmaşık) Toplum: İnsanlar arasında resmi ilişkilerin ve işbölümünün olduğu, geniş nüfustan dolayı insanlar arasındaki kontrolün toplumsal baskı ile sağlandığı toplumlardır.

    F. Tönnies, Durkheim'in toplum sınıflandırmasından yararlanarak ikili bir ayrım yapar:
    - Cemaat: Mekanik toplum gibi basit, ırk ve etnik yönden farklılaşmamış bireylerin kurduğu toplumlardır

    - Cemiyet: Organik toplum gibi karmaşık, etnik yönden farklılaşmış bireylerin kurduğu toplumdur.

    Auguste Comte ise toplumun gelişimine göre her toplumun üç ayrı aşamadan geçeceğini/geçtiğini söyler:
    - Teolojik Aşamadaki Toplum: Askeri ve monarşik bir yapı vardır. Askerler ve din adamları egemendir.

    - Metafizik Aşamadaki Toplum: Her olay dine göre yorumlanır. Dini kurallar toplumun işleyişini belirler. Batıl inançlar (fallar, büyüler) söz konusudur.

    - Pozitif Aşamadaki Toplum: Tüm doğa ve toplum olayları sadece somut verilerle açıklanmaya çalışılır. Bilimsel düşünce egemendir. Sosyal karışıklıkların sona ereceği aşamadır.


    3- Sosyolojinin Alt Dalları
    Zaman içerisinde Sosyoloji incelediği konulara göre çeşitli alt dallara ayrılmıştır. Bunlar:
    Genel Sosyoloji, Ekonomik Sosyoloji, Sanayi Sosyolojisi, Hukuk Sosyolojisi, Kent Sosyolojisi, Köy (Kır) Sosyolojisi, Din Sosyolojisi, Siyaset Sosyolojisi, Bilgi Sosyolojisi, Aile Sosyolojisi, Eğitim Sosyolojisi'dir.

    Bununla birlikte E. Durkheim, sosyolojiyi toplumla ilgili olarak incelediği alana göre şu üç bölüme ayırır:

    a. Genel Sosyoloji: Temel olarak sosyolojinin konu alanını, kullanacağı yöntemleri ve diğer bilim dalları ile ilişkisini inceler.

    b. Sosyal Morfoloji: Toplumun maddi yapısıyla ilgilenir ve iki ana bölüme ayrılır:
    - Sosyal Coğrafya: Yaşanılan bölgedeki coğrafi koşulların toplum yaşamı üzerindeki etkisini inceler.
    - Sosyal Demografya: Toplumun nüfusunu, nüfusun yapısını ve özelliklerinin toplum üzerindeki etkisini inceler.

    c. Sosyal Fizyoloji: Toplumu oluşturan temel öğeler olan aile, din, ekonomi gibi kurumların değişimi ve gelişimini inceler.

    B. SOSYOLOJİNİN DİĞER BİLİMLERLE İLİŞKİSİ

    İnsan topluluklarıyla ilgilenen sosyoloji, birçok bilim dalı ile beraber çalışma yürütmektedir. Beraber çalıştığı bilim dallarıyla ilişkisi şöyledir:

    1- Sosyoloji - Tarih: Geçmişte yaşamış insan toplulukları hakkında bilgi edinir.

    2- Sosyoloji - Psikoloji: Toplumun bireye, bireyin de topluma etkilerini inceler. Bu alandan "Sosyal Psikoloji" ortaya çıkar.

    3- Sosyoloji - Antropoloji: Toplumların gelişimini ve kültürel özelliklerini inceler.

    4- Sosyoloji - Hukuk: Hukuk kurallarının toplumsal işlevlerini ve kuralların topluma uygunluğunu inceler

    5- Sosyoloji - Ekonomi: Ekonomik olaylar ve toplumsal olaylar arasındaki etkileşimi inceler.

    6- Sosyoloji - Siyaset Bilimi: Toplumların yönetim biçimlerini inceler.

    7- Sosyoloji - Coğrafya: Toplumun yaşadığı bölgenin coğrafi özelliklerinin toplumun yaşayışına etkilerini inceler.

    ÖRNEK :

    Anadolu kadını;
    - Evlilik çağına gelmişse "gül oyası",
    - Nişanlı ya da evliyse "karanfil oyası",
    - Sevdiğinden ayrı, üzüntülü ya da yalnızsa "nergis oyası" ,
    - Kocasından hoşnut değilse "biber oyası" takar.
    Görüldüğü gibi, Anadolu kadını "oya"yı yalnızca süslenmek amacıyla kullanmamaktadır.
    Oya'nın bu parçada sözü edilen toplumsal işlevi aşağıdakilerden hangisidir?

    A) Duygu, düşünce ve sorunların dile getirilmesine yardımcı olma
    B) Toplumsal olayları denetim altında tutma
    C) Deneyimleri sonraki kuşaklara aktarma
    D) Toplumdaki dayanışmayı yaygınlaştırma
    E) Bireylerin gelenek ve göreneklere bağlılığını sağlama

    (1993/ÖSS)

    Çözüm :
    Toplum, aynı zamanda toplumsal ilişkiler bütünüdür. Bu yönüyle toplum denildiği zaman, gelenek, görenek, sanat, teknoloji girmektedir. Paragrafta Anadolu kadının takmış olduğu bir eşyanın kullanım amacı, insan ilişkileri çerçevesinde açıklanmıştır. Kadın, istek, duygu ve şikayetlerini kullandığı eşyanın desenleriyle anlatmaya çalışmaktadır. Bunun dışında duygusunu dahi açık biçimde ortaya koyamayan kadının "toplumsal olayları denetim altına almaya" ya da "dayanışmayı yaygınlaştırmaya" çalıştığını söyleyemeyiz. Ayrıca burada oya, bir eğitim aracı da değildir. Bu nedenle "deneyimleri sonraki kuşaklara aktarma amacı olarak" da görülemez. Kadın, duygusunu ifade ederken "gelenek ve göreneklerine bağlı" kalmışsa da paragrafın temel vurgusu duygunun dile getirilmesidir.
    Bu sebeplerden yanıt: A' dır.

    C. SOSYOLOJİDE YÖNTEM ve ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ

    Sosyoloji, toplumsal olayları bilimsel bir disiplinle inceler. Tarafsız, düzenli ve en doğru bilgiye ulaşmak için çeşitli yöntemler kullanır. Yöntem, doğru bilgi elde etme sürecinde sosyolojinin kullandığı kurallar ve araçlar bütünüdür.


    1- Sosyolojik Yöntemler
    a. Toplumsal olay ve olguları araştırır ve belirler.

    - Olay: Bir toplumda gelişen tek tek durumlardır. Tekildir ve somut olarak yaşanmıştır. Örneğin: 1789 Fransız İhtilali, Kurtuluş Savaşı, I. Dünya Savaşı, Ali'nin doğumu, Ayşe'nin okula gitmesi

    - Olgu: Olaylardan yola çıkılarak ulaşılan genellemelerdir. Tümel ve soyutturlar. Örneğin: İhtilal, savaş, doğum, eğitim

    b. Olaylar arasında neden-sonuç bağı kurar.

    c. Ulaştığı bilgilerden toplumların tümü için geçerli genellemelere ulaşmaya çalışır.

    Bunu yapmak için sosyoloji üç ayrı yöntem kullanır:
    - Tümevarım: Tek tek olayların bilgisinden genel bir bilgiye ulaşma.
    - Tümdengelim: Genel bilgiden hareketle yaşanmış olan tek tek olayları anlamlandırma.
    - Birleştirici Yöntem: Herhangi bir olayı genel olarak toplumdan soyutlamadan, aksine toplumla iç içe değerlendirerek tanımlama.

    ÖRNEK :

    "M.Ö. V yüzyıl Atina'sı hakkında pek çok bilgi kaynağı vardır. Ancak bunların çok büyük bir kısmı o dönemde yaşamış olan "Atinalı yurttaşlar" tarafından yazılmıştır. Bu yüzden dönemin Atina'sının bir Persliye, bir köleye ya da yerleşmiş bir Korintli'ye nasıl göründüğü hakkındaki bilgilerimiz pek azdır. Tarihsel belgelerin yazarları, olayları kendi görüş ve duyguları doğrultusunda değiştirmiş olabileceklerinden o dönem Atina'sının gerçek durumu yazılanlardan ve anlatılanlardan farklı olabilir.
    Bu parçada sözü edilen duruma düşmemek için, günümüz olaylarını inceleyen bir tarihçi nasıl bir yol izlemelidir?

    A) Belgelerdeki eksiklikleri yorum yaparak tamamlamalıdır.
    B) Yalnız yabancı gözlemcilere dayanan belgelerden yararlanmalıdır.
    C) İlk elden yazılmış belgelerden yararlanmalıdır.
    D) Değişik kaynaklara dayalı belgelerden yararlanmalıdır.
    E) Yalnız resmi kaynakları kullanmalıdır.

    (1983/ÖSS)

    Çözüm :
    Paragrafta anlatılana göre Antik Yunan dönemiyle ilgili olarak elde edilen bilgiler bize geçek olayları göstermekten uzaktır. Bunun nedeni bu dönemdeki belgeleri "Atinalı yurttaşların" hazırlamış olmalarıdır. Bu yüzden elimizdeki bilgilerin öznel olacağı vurgulanmış, bize bir bu dönemdeki bilgilere güven duymamamız önerilmiştir. Ancak soruda "günümüz olaylarını" inceleyen bir tarihçinin ne yapması gerektiği sorulmuştur.
    Dikkat edilmesi gereken nokta, sorunun doğru anlaşılmasıdır. Eğer, soruyu "tarihçinin Antik Yunan'daki, bu olumsuz durumu düzeltmek için yapması gereken nedir?" şeklinde anlayacak olursak "A" seçeneği bizi yanıltabilecektir. Çünkü bu dönemde başka kaynak olmadığı için yorum yapmaktan başka çare kalmamaktadır.
    Oysa "günümüz" olaylarının incelenmesi sırasında değişik kaynaklar da bulunmaktadır. Bu sebepten, "ilk elden bilgilere ulaşmak" önemli olsa da yeterli değildir. Tıpkı ne "sadece resmi kaynakların" ne de "sadece yabancı kaynakların" yeterli olmaması gibi. Tarihçi elindeki kaynak bolluğunu iyi kullanmalı ve "değişik kaynaklardan yararlanmalıdır."
    Yanıt: D'dir.


    2- Sosyolojik Araştırmalarda Veri Toplama Teknikleri

    a. Gözlem

    İnsanlar arasındaki sosyal ilişki ve olguları yerinde izlemek ve incelemektir. İki türlü gözlem vardır:

    - Doğal Gözlem: Araştırılan konunun kendi doğal ortamında ve araştırmacının müdahalesi olmaksızın incelenmesidir.
    Uyarı: Doğal gözlemde, araştırmacının toplumsal olayların karmaşıklığından dolayı tam ve net bilgi elde etmesi mümkün olmayabilir.

    - Katılımlı Gözlem: Araştırmacının araştırdığı gruba dahil olarak olayları daha yakından izlemesidir.
    Uyarı: Katılımlı gözlemde araştırmacının doğrudan grubun içerisinde olması objektifliğini bozabilmektedir. Bu durumda nesnel bir değerlendirme mümkün olmayabilir.


    b. Anket

    Belirli bir konuda kişilerin ve toplumların eğilimlerini ve düşüncelerini öğrenmek için, uzmanlarca hazırlanmış soruların kişiler tarafından verilmiş yanıtlarının yorumlanmasıdır. Bilgisine ulaşılmak istenen toplumdaki kişi sayısının fazla olması, ekonomik ve zamansal sorunlar doğuracağından anketler, toplumun genelini yansıtacağı düşünülen belli bir "örneklem" grubu üzerinde yapılır.

    c. Monografi

    Özel bir toplumsal olayı incelemek için aynı türden gruplar üzerinde yapılan yoğunlaştırılmış ve derinlemesine incelemelerdir. Örneğin: Aile, köy ve mahalle monografileri gibi.

    d. İstatistik

    Diğer tekniklerle elde edilen sayısal verilerin daha kolay yorumlanmasını sağlamak için bilgilerin tablolarda gösterilmesidir.

    e. Sosyometri

    Bir gruptaki kişilerin aralarındaki tüm ilişkilerini çözümlemeye çalışan ve bu amaçla uzaklık-yakınlık, grup-alt grup ilişkisini ölçen bir çalışma biçimidir.



    ÖRNEK :

    "Toplumsal ilerleme" kavramı, ilerleme sözcüğünden dolayı, "daha iyiye gidiş" anlamını içermektedir. Bu yüzden toplumsal değişme, "toplumsal ilerleme" olarak adlandırılmamalıdır.
    Bu yargı, Durkheim'in sosyolojik araştırmalarla ilgili hangi ilkesine uygun düşmektedir?

    A) Toplumsal bir olayın nedeni, yine bir toplumsal olayda aranmalıdır.
    B) Bir toplumsal olayın normal olup olmadığını anlamak için genel olup olmadığına bakılmalıdır.
    C) Toplumsal olaylar incelenirken bu olayların değişmeyen yönleri üzerinde durulmalıdır.
    D) Her türlü toplumsal olayın kökeni demografik olaylarda aranmalıdır.
    E) Toplumsal olaylar değer yargılarından sıyrılarak incelenmelidir.

    (1992/ÖYS)


    Çözüm :
    Bilimsel araştırmalarda temel amaç, konu edilen varlığın elde edilen bilgisini olduğu gibi vermektir. Bu açıdan bilimi mahkemeye delil sunan dedektiflere benzetebiliriz. Bilim bilgiyi sunarken, bu bilginin nasıl yorumlanacağı konusuna karışmaz. Çünkü, bilim adamının bilgiyi yorumladığı durumlarda, bir süre sonra "bilgi elde etme" amacından uzaklaştığı gözlenmiştir. Bu nedenle yoruma dayalı ifadeler bilime ters düşmektedir
    "Daha iyiye gidiş" ifadesi, içerisinde "iyi-kötü" yorumunu barındırmaktadır. seçeneklerde, bilim adamının nesnel tavrı ile ilgili kural, "değer yargılarından sıyrılarak inceleme" ifadesiyle "D" seçeneğinde görülmektedir. Diğer seçeneklerde zaten sosyolojinin kuralı durumundaki bilgiler verilse de "nesnellik" özelliğine dair bilgi bulunmamaktadır.
    Bu nedenle yanıt: E' dir.

    ÖRNEK :

    Kentteki insan davranışları üzerinde araştırma yapan bir sosyoloğun, tüm bireylere ulaşıp onlarla konuşması mümkün değildir. Bu nedenle, araştırma kapsamına giren bireylerin tümü üzerinde değil, bunlardan belli bir yöntemle seçilen bir kısmı üzerinde inceleme yapılır.
    Bu parçada, araştırma ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisinin gerekliliği üzerinde durulmaktadır?

    A) Genellemelere varma
    B) Verileri analiz etme
    C) Varsayım (hipotez) oluşturma
    D) Örneklem alma
    E) Problemi tanımlama

    (1994/ÖYS)

    Çözüm :
    Toplumla ilgilenen sosyolojinin önündeki en ciddi engel, maliyet ve zaman sorunlarından dolayı toplumdaki tüm bireylerle görüşme yapamamasıdır. Bu sorunu aşabilmek için sosyoloji anket tekniği içerisinde bir kolaylık geliştirmiştir. Buna göre toplumsal yapının benzeri özelliklerini taşıyan insanlardan yine toplumda bu özelliklere rastlanan oranlarda kişi sayısıyla örnek bir grup oluşturulur. Böylelikle, oluşan grup toplumun bir minyatürü şeklinde olacaktır. Sosyolojik araştırmalar bu "Örneklem" grubu üzerinde yapılarak tüm toplum için geçerli olacak sonuçlar projeksiyon tekniğiyle elde edilir.
    "A" seçeneği projeksiyon tekniğindeki genellemeleri ifade etmektedir. Oysa, paragrafın vurgusu öncelikle "Örneklem grubuna" dairdir.
    Bu nedenle yanıt: D' dir.



    ÖRNEK :

    Atatürk, Anadolu insanının bağımsızlığına ve özgürlüğüne düşkün olduğunu, vatan sevgisini her şeyin üstünde tuttuğunu ve ülke yönetiminde karar verici güç olması gerektiğini her fırsatta vurgulayarak ve onlara sorumluluk vererek, onların Kurtuluş Savaşına katılmalarını sağlamıştır.
    Buna göre Atatürk, Anadolu insanının savaşa katılmasını aşağıdakilerden hangisini gerçekleştirerek sağlamıştır?

    A) Toplumun sorunlarını kendi sorunları gibi ele alarak
    B) Bireylerin davranış, tutum ve değerlerini etkileyerek
    C) Toplumdaki ortak sorunlara çözüm arayarak
    D) Engin bilgi ve deneyimlerini bireylere aktararak
    E) Toplumdaki tepkileri dikkatle izleyerek

    (1995/ÖYS)

    Çözüm :
    Toplum içerisinde karşılaştığımız tüm ilişki biçimleri ve yapılar, insanların arasında gelişen yaklaşma ve uzaklaşmaların sonucudur. Bundan dolayı Atatürk, bunun bilincinde olarak, Anadolu halkının Kurtuluş Savaşına katılımını, halkın değer yargılarına müdahale ederek sağlamıştır.
    Bu dönemde halk, tıpkı şuurunu yitirmiş bir hasta insan gibi tepki verme yetisini gösteremez durumdadır. Anadolu'nun çeşitli yerlerinde direnişler gösterilse de ortak bir hareket için, ortak bir bilinç gereklidir. Toplumun bir arada olmasının en önemli sebebi ortak değer yargısıdır. Atatürk de bu amaçla öncelikle halk içerisinde ortak değer yargısını yaratmayı amaçlamıştır.
    Bu nedenle yanıt: B' dir.
#09.12.2009 20:39 0 0 0
Nehir Nehir foto
  • II. Ünite : TOPLUMSAL YAPI



    A. TOPLUMSAL YAPI ve TOPLUMSAL İLİŞKİLER

    1- Toplumsal Yapı

    Toplum belli bir coğrafyada bir araya gelmiş insanların tamamıdır. Bütün bu insanlar kendi aralarında değişik ilişki biçimleri geliştirirler. İşte toplumsal yapı, bir toplumdaki bireylerin, grupların, kurumların kendi aralarında düzenlenmiş toplumsal ilişkilerinin bir bütünüdür. Toplumu oluşturan parçalar insan yaşamının ürünü oldukları için çok çeşitlidir. Dolayısıyla toplumsal yapı, toplumun hem maddi hem de manevi yönünü içine alan bir kavramdır. Toplumsal yapı ikiye ayrılır:

    a. Maddi Yapı (Fiziki Yapı): Toplumun yaşamış olduğu mekanın ve bu mekandaki yerleşiminin şeklini ve çevresini anlatır. Nüfusun yerleşim biçimi, dağılımı, köy-kent yapılanması
    b. Manevi Yapı (Kültürel Yapı): Bir toplumun insanları arasındaki sosyal ilişkiler ağını anlatır. İnsanlar arasındaki ilişkiler sonucunda ortaya çıkan ilkeler ve anlamlar manevi yapıyı oluşturur. Sosyal ilişkiler, statüler, roller, değerler

    Toplumsal Yapının Özellikleri:• Toplumsal yapı her toplumun kendisine özgüdür ve toplumdan topluma değişir.
    • Toplumsal yapıdaki değişmeler birbirini etkiler.
    • Toplumsal yapı aynı toplumda zaman içinde değişime uğrar.
    • Her toplumsal yapının sahip olduğu özellikler kendine özgüdür.



    ÖRNEK :

    Toplumsal yapıda yer alan kurumlardan birindeki değişme, bu kurumla diğer kurumlar arasındaki uyumu bozar. Bu uyumsuzluk diğer kurumların değişmeye ayak uydurmasıyla giderilir. Böylelikle toplumsal yapıda sağlanan uyum, kurumlardan birinin değişmesiyle tekrar bozulur ve benzer süreçten geçirilerek yeniden sağlanır. Bu durum zaman içinde böylece sürer gider.
    Bu açıklamada, toplumsal yapının hangi özelliği üzerinde durulmaktadır?

    A) Bir kurumdaki değişmenin, başka kurumlarca engellenmesi
    B) Bazı temel niteliklerinin değişmeye kapalı olması
    C) Toplum geliştikçe değişme hızının azalması
    D) Değişmeyi, sürekli olarak yeni kurumun başlatması
    E) Dengeyi sağlamaya yönelik bir iç dinamiğe sahip olması

    (1992/ÖYS)

    Çözüm :
    Toplumlar, hareketli birer organizma gibidirler. Öncelikle çevresel etkenlere uyum sağlamaya çalışırlar, sonrasında ise toplum içi unsurların olası hareketliliklerine uyum sağlamak için değişimler gösterirler.
    Paragrafta, toplum içindeki değişimlerin birbirini nasıl tetiklediğinden bahsedilmektedir. Ancak bunu değişim zincirini ilk olarak başlatan yapının devamlı suretle "yeni olan toplumsal yapılar" olduğuna değinilmiyor. Bunun yanında paragrafta anlatılan değişim süreçleri "farklı hızlarda ilerlemiyor". Ayrıca değişimin bu kadar açık anlatıldığı bir paragraftan sonra "değişimin engellenmesinden" bahsedemeyiz. Ancak, bu değişim zincirinin aslında değişime uğrayan bir yapıya uyum sağlamak için başka yapıların da değişimiyle gerçekleştiği vurgulanıyor. Yani amaç, "iç dinamiğe karşı, dengenin sağlanmasıdır".
    Bu nedenlerden doğru yanıt: E' dir.



    2- Toplumsal İlişkiler

    Bir toplumdaki insanların kendilerini anlatmak, başkalarını anlamak, gereksinimlerini gidermek, karşılıklı yardımlaşmak ve anlaşmak üzere giriştikleri her türlü yaklaşma ve uzaklaşmalara toplumsal ilişki denir.

    Max Weber'e göre toplumsal ilişkilerin özellikleri şunlardır:
    • Toplumsal ilişki, en az iki kişi arasında olmalı.
    • Belirli bir zaman dilimi içinde yaşanmalı.
    • İlişki içerisindeki bireyler birbirinden haberdar olmalı.
    • Bireyler birbirlerini etkilemeli.
    • Yaşanan ilişki bireyler arasında aynı anlama gelmeli.

    3- Toplumsal İlişki Çeşitleri

    Toplumsal ilişkiler ilişkinin süresi ve ilişkide bireyler arası yakınlık derecesine göre iki farklı ölçüte göre sınıflandırılırlar:

    A. İnsanlar Arası Samimiyet Derecesine Göre:

    a. Birincil ilişkiler : İnsanlar arasında yüz yüze ve sıcak bir ilişki vardır. "Biz" duygusunun egemen olduğu bu ilişkide ağırlıkta olan bir kişisel çıkara rastlanmaz. İlişkideki insanlar benliklerinin bütünü ile ilişkiye katılırlar. Yazılı kurallara dayanmayan, daha çok duygu ve samimiyetin geçerli olduğu ilişkilerdir. Örneğin: Aile fertleri, komşular ve yakın arkadaşlar arasındaki ilişki.

    b. İkincil ilişkiler : İnsanlar arasındaki resmi kurallara dayanan ve genelde yazılı kurallarla çerçevesi sınırlandırılmış olan ilişkilerdir. Bu ilişkide "ben" duygusu hakim durumdadır. İlişkideki insanlar yüzeysel ve kısmi olarak ilişkiye katılırlar. Çok geniş bir insan katılımı vardır. Örneğin: Askerde komutan ile er, bir resmi kurumda amir ile memur ilişkisi.


    ÖRNEK :

    Aile, komşuluk, mahalle arkadaşlığı gibi gruplarda görülen ilişkilere birincil ilişkiler denir.
    Buna göre, aşağıdakilerden hangisi birincil ilişkilerin özelliklerinden bir değildir?

    A) Küçük gruplarda yer alması
    B) Yazılı kurallara bağlı olması
    C) Duygusal ilişkilerin yoğunluk kazanması
    D) Bireyler arası etkileşimin güçlü olması
    E) İlişkilerin uzun süreli olması

    (1985/ÖSS)

    Çözüm :
    Birincil ilişkiler, insanlar arasında samimi bir ilişkinin olduğu, "biz" duygusunun egemen olduğu, duygusal temele sahip ve yazılı kurallara bağlı olmayan ilişkilerdir.
    Yazılı kurallar, gruptaki insan sayısının artmasından sonra, insanlar arasında ortaya çıkan güvensizliğe karşı önlem olarak konmuş kurallardır. Ancak birincil ilişkinin var olduğu gruplar, küçük gruplardır. Bu nedenle insanlar, yüz yüze ve samimi ilişkiler kurabilirler. Bunun doğal sonucu olarak da, yazılı kurallara ihtiyaç duymazlar.
    Bundan dolayı doğru cevap: B' dir.


    ÖRNEK :

    "Durkheim'e göre, bir toplumda nüfus arttıkça yaşamak için verilen mücadele de şiddetlenmektedir. Toplumsal farklılaşma, nüfus artışının getirdiği sonuçlara barışçıl bir çözümdür. Bu yolla aynı işlerdeki yarışma ortadan kalkar; bireyler başka başka meslekler edinerek farklı görevleri yerine getirirler. Böylece her birey ayrı ayrı çalışarak diğer bireylerin hayatına katkıda bulunur."
    Bu paragraf, aşağıdakilerden hangisine ilişkin bir açıklamayı içermektedir?

    A) Organik dayanışmanın ortaya çıkışına
    B) Mekanik dayanışma ile toplumsal bilinç arasındaki ilişkiye
    C) Kolektif mülkiyetin bireysel mülkiyete dönüşmesine
    D) Toplumsal bilinç ile bireysel bilinç arasındaki farka
    E) Toplumun sürekliliği ile toplumsal bilinç arasındaki ilişkiye

    (1983/ÖYS)

    Çözüm :
    Durkheim'e göre insanlar, oluşturdukları gruplarda kişi sayısına göre yaşam biçimi geliştirmektedir. Bunun sebebi ise, bir arada yaşayan insan sayısı arttıkça, kaynak kullanımı sorunun ortaya çıkmasıdır. Bu ise, paylaşım ve değişim ilişkilerini karmaşıklaştırmaktadır. Bu nedenle bizler, aile içerisindeki ilişkinin benzerini toplumun kendisinde görememekteyiz. Toplumlar da kendilerini oluşturan kişi sayısına göre yaşam biçimi geliştirmişlerdir. Örneğin: Kişi sayısı az iken daha samimi ve sözlü kurallara dayalı dayanışmanın olduğu mekanik ilişkileri; kişi sayısının arttığı durumlarda ise, yüzeysel ve yazılı kurallarla belirlenmiş işbölümünün olduğu organik ilişkiler bulunmaktadır.
    Paragrafta insanların kendi işlerini yaptıkları, uzmanlaşmış bir toplum yaşamı anlatılmaktadır. Buna göre "işbölümü" anlayışı gelişmiştir. Çünkü üretimde herkesin kendince yapabildiği bir iş vardır ve ortak çalışma bir ürünü ortaya çıkarmaktadır. Böylece aslında "organik toplumun ortaya çıkışının" anlatıldığını görmekteyiz.
    Bu nedenle yanıt: A' dır.


    B. İlişkinin Süresine Göre:
    a. Tesadüfi ilişkiler : Belli bir ihtiyacı gidermek için karşı karşıya gelmiş insanların kısa süreli sosyal ilişkileridir. Örneğin:Taksi şoförü ve yolcusu arasındaki ilişki.

    b. Periyodik ilişkiler : Önceden planlanmış bir program dahilinde belirli zamanlarda gerçekleşen seyrek, fakat düzenli ilişkilerdir. Örneğin: Haftanın belirli günlerinde ders için bir araya gelen öğretmen ve öğrencilerinin ilişkisi.

    c. Sürekli ilişkiler : İnsanların birbirleriyle gerçekleştirdikleri çok uzun süreli olarak devam eden ilişkilerdir. Örneğin: Aile içinde ve yakın arkadaşlarla kurulan ilişkiler.


    4- Toplumsal İlişki ile İlgili Temel Kavramlar

    a. Toplumsal Statü ve Roller

    Statü :
    Bir toplum içinde yaşayan bireyin, o toplumdaki yerini, konumunu ve mevkisini belirleyen özelliklerine toplumsal "statü" denir. Statüler ikiye ayrılırlar:

    a. Verilmiş Statüler : Bireyin kazanmak için herhangi bir çaba sarf etmediği, doğuştan kendisinde varolan statülerdir. Örneğin: cinsiyet, ırk, zengin ya da yoksul bir ailenin çocuğu olmak gibi.
    b. Kazanılmış Statüler : Bireyin doğuştan sahip olmadığı, kendi çaba ve gayretiyle sonradan elde ettiği statülerdir. Örneğin: öğretmen, öğrenci, zengin ya da yoksul olmak gibi.

    Statülerin Özellikleri:

    • Bazı statüler doğuştan vardır, bazıları ise sonradan kazanılır.
    • Aynı anda birden çok statüye sahip olunabilir.
    • Bireylerin sahip oldukları statülerin sayısı zamanla artar.
    • Her statü kendisine özgü bazı kurallara bağlıdır.
    • Statüler arasında karşılıklı ilişki vardır.
    • Statüler toplumdan topluma değişebilir.
    • Statülerin kaynağı toplumdur.



    Anahtar (Kilit) Statü :
    Bireyin sahip olduğu statüler arasında bulunduğu toplumda en etkin olanına "anahtar" statü denir. Anahtar statü, bireyin toplumdaki temel görevlerini ve kimliğini belirler. Örneğin: çalışan bir bayan için "annelik" anahtar statü olabilir.

    Toplumsal Rol :
    Her statünün kendisine özgü olarak bireye yüklediği bazı görevler vardır. Toplum bireyin bu görevleri yerine getirmesini beklemektedir. Bireyin statüsüne uygun davranışlarına "rol" denir. Roller, "ideal rol" ve "gerçek rol" olarak ikiye ayrılır. Bir statüden toplumun beklentilerine (olması istediklerine) "ideal rol", o statüdeki kişinin gerçekleştirebildiklerine de (statüsüne uygun olarak elinden gelenlere) "gerçek rol" denir.

    Rollerin Özellikleri:
    • Roller, statünün değişken ve hareketli yönüdür.
    • Her statünün rolü ait olunan toplum tarafından belirlenir.
    • Roller statüye sahip bireyin tutum ve davranışları üzerinde etkilidir.
    • Toplumsal yapılara göre farklılaşabilir.
    • Bireyin statüsüne uygun biçimde yaptığı gerçek rol, toplumun beklentilerine uygunsa beğenilir, uygun değilse kınanır.
    • Bir statünün rolü zamanla değişebilir.


    Rol Çatışması ve Rol Pekişmesi :
    Birey bir toplumda aynı anda birçok statüye sahiptir ve aynı anda bu statülerin gerektirdiği rolleri yerine getirmek zorundadır. Bireyin rollerinden bir tanesinin, başka bir rolün gerektiği gibi davranmasını güçleştirmesine "rol çatışması" denir. Örneğin: bir okul müdürünün evinde de çocuklarıyla resmi bir ilişki kurarak "baba" rolünün gereklerini yerine getirememesi.
    Bir rolün, bireyin diğer rolünü yerine getirmesini kolaylaştırmasına da "rol pekiştirmesi" denir. Örneğin: anaokulu öğretmeni olan bir annenin, çocuklarını eğitirken bu bilgisini kullanması.

    Toplumsal Prestij :
    Toplumsal prestij (saygınlık), bireyin sahip olduğu statülerle ilgilidir. Birey, statüsünün kendisine yüklemiş olduğu rolü ne kadar başarılı uygularsa, yani gerçek rolü, ideal rolü ile ne kadar örtüşürse toplumun önünde o kadar beğeni kazanır. Bireyin zeka, ahlâk, yetenek ve yaratıcılık yönü saygınlığın kazanılmasında etkilidir. Saygınlık, birey tarafından kazanılıp kaybedilebilir.

    b. Toplumsal Kontrol MekanizmasıBir toplumda düzenin bozulmaması ve top-lumsal birlik ve beraberliğin sağlanması için insanlar üzerinde etkili denetim görevi yapmaya "toplumsal kontrol" denir. Toplumsal kontrolün amacı gerek insanlar gerekse kurumlar arası denetimi düzenleyerek toplumun düzenini devam ettirmektir. Toplumsal kontrolün olmadığı yerde toplumun devamından söz edilemez.

    Toplumsal Kontrolü Sağlayan Faktörler:

    I. Yazılı (Resmi) Normlar:
    Hukuk Kuralları: Toplum içerisindeki bireylerin birbirleriyle ve devletle olan ilişkisinde haklarını ve yükümlülüklerini düzenleyen ve devlet gücüyle desteklenen sosyal kurallar bütünüdür. Hukuk kuralları yazılı ve devletin güvencesi altındadır. Kurallara uymayanlar devlet tarafından cezalandırılır. Bu kurallar genel olarak insanların hepsini kapsayacağı gibi, etnik bir topluma da özgü olabilir. Etnik bir toplumda hukuk kurallarının etkin olması için uygulanacak kuralların, toplumun inancıyla ve töreleriyle aynı paralellikte olması gerekir. Aksi takdirde hukuk kuralları toplumda uygulanma zemini bulamaz.

    II. Yazısız (Resmi olmayan) Normlar:
    a. Töreler: Uyulması zorunlu davranışlardır. Yazısız kuralların en etkili olanıdır. Birçoğu yasalarla desteklenmiştir. Cepheden kaçmamak, namusu korumak

    b. Adetler: Toplumdaki yaygınlaşmış alışkan-lıklardır. Uyulması ve yapılması toplumca gerekli görülen davranışlardır. Düğünler, bayram ziyaretleri

    c. Gelenekler: Bir kuşaktan diğerine aktarılan köklü ve eski alışkanlıklardır. Türk misafirperverliği, belirli yörelere göre değişen kız isteme biçimleri

    d. Görgü Kuralları: Bireylerin birbirlerinden görerek yaptıkları davranışlardır. Yaptırım gücü en az olandır.

    Toplumsal Kontrolün Özellikleri:
    • Toplumsal yaşama göre ortaya çıkar.
    • Toplumsal bütünleşmeyi ve ulusal birliği sağlar.
    • Toplumda düzeni ve devamlılığı sağlar.
    • Toplumdan topluma ve bir toplumda zaman içerisinde değişirler.
    • Bireylerin toplumsallaşmasına katkı sağlar.



    ÖRNEK :

    Batı ülkelerinde, ikram edilen bir yiyeceği alması için misafire ısrar edilmez. Bu ülkelerde, karnı aç olduğu halde misafirlikte ikram edilen yiyeceği almayıp ısrar bekleyen ve bu nedenle aç kalan Türkler olmuştur. Oysa Türkiye'ye gelen yabancılar kendilerine ikram edilen yiyecekleri, eğer istiyorlarsa, ısrar beklemeden alırlar. Bu durum Türkler tarafından genellikle yadırganır ve böyle davrananlar görgü kurallarını bilmeyen kişiler olarak değerlendirilir.
    Bu parçada, toplumsal değerlerin hangi özelliği üzerinde durulmuştur?

    A) Yaptırım gücüne sahip olma
    B) İnsan gereksinimlerine cevap verme
    C) Toplumdan topluma değişme
    D) Zaman içinde değişme
    E) Bireylere belli sorumluluklar yükleme

    (1993/ÖSS)

    Çözüm :
    Anlatılan örnekte asıl vurgulanan iki kültürel özelliğin birbirleri arasındaki farkın vurgulanmasıdır. Özellikle batı ülkelerinde olan anlayış ile ülkemizde uygulanan anlayış farkı ortaya konmuştur. Böylece anlatılmak istenen asıl konu toplumsal değerlerin "toplumdan topluma değişebileceğidir".
    Bu nedenle doğru yanıt: C' dir.


    c. Toplumsallaşma (Sosyalleşme)

    Bir toplum içinde yaşayan bireyin o toplumun tüm davranış, değer ve düşünme biçimlerini öğrenmesi, benimsemesi ve yapmasıdır. Birey, top-lumsal yaşama katılmak için sahip olması gereken beceri, değer ve davranış kalıplarını toplumsallaşma sayesinde öğrenir. Toplumsallaşma doğumla başlar ve ölünceye kadar devam eder. Toplumsallaşmada en etkili kurum "aile"dir. Daha sonra bunu akraba, arkadaş çevresi ve okul takip eder.


    d. Toplumsal Sapma

    Bireyin içinde bulunduğu toplumun davranış, değer ve düşünme biçimlerini öğrenemediği ya da onlarla uyum içinde bulunmadığı, yani "toplumsallaşamadığı" durumlarda gösterdiği davranışlara "toplumsal sapma" denir. Örneğin: çöplerini sokağa döken, görevini yapmayan kişilerin davranışları.


    ÖRNEK :

    Bir toplumda;
    - Trafik polisi yoksa kırmızı ışıkta geçilmesi
    - Piknik yapılan yerlerde, çöplerin çöp kutusuna atılmayarak açıkta bırakılması
    - Toplu taşıma araçlarında gençlerin, yaşlılara yer vermemesi
    gibi davranışların yaygın olması aşağıdakilerden hangisinin en güçlü göstergesidir?

    A) Bazı toplumsal kuralların gereği gibi benimsenmemiş olduğunun
    B) Teknolojik ilerleme karşısında yasaların yetersiz kaldığının
    C) Endüstri toplumlarında, duygu ve düşünce alışverişinde azalma olduğunun
    D) Nüfusun hızla artmakta olduğunun
    E) Kültürler arası etkileşimin ulusal değerleri değiştirdiğinin

    (1992/ÖSS)

    Çözüm :
    Verilen örneklerde insanların toplum içerisinde konulmuş olan bazı kurallara uymadığı görülmektedir. Ancak bunun nedeni konusunda bize kesin bir bilgi verilmemiştir. Bu nedenle kurala uymama davranışının "teknolojik ilerleme karşısındaki yasaların yetersizliği" olarak düşünmemizi sağlayacak bir bilgi de bulunmamaktadır. Aynı şekilde karşımızdaki toplumun "endüstri toplumu" ya da "nüfusu hızla artmakta olan bir toplum olduğunu" da söyleyememekteyiz. Ayrıca bu toplumun bir başka toplumla "kültürel etkileşime girmesinden dolayı ulusal değerlerini yitirdiğini" de paragrafta bulamıyoruz.
    Ancak elimizdeki bilgilerden bu toplumdaki insanların "bazı toplumsal kuralların gereği gibi benimsenmediklerini" anlayabilmekteyiz.
    Bu nedenle doğru yanıt: A' dır.
#09.12.2009 20:42 0 0 0