Şanlıurfa Atasözleri Deyimleri ve Bilmeceleri
Son güncelleme: 15.09.2007 08:32
-
Şanlıurfa Atasözleri Deyimleri ve Bilmeceleri
Uygarlığın Doğduğu Şehir: Şanlıurfa
Halk Kültürü
Şanlıurfa Atasözleri Deyimleri ve BilmeceleriBirden fazla sözcüğün kısmen veya tamamen anlam kaybına uğrayarak meydana getirdiği deyim ile yüzyıllar boyu ulusal tecrübeyi özümleyerek taşıyan ve insanımıza üstü açık veya kapalı bir öğüt veren atasözünün, Urfa'daki yapısal ve anlamsal özellikleri Türkiye'deki diğer deyim ve atasözlerinden ayrı olarak düşünülemez.
Ancak biraz doğmaca nedenleri, biraz fonetik özellikleri, varyant olarak değerleri, söz dokuları bakımından bir çeşitlilik gösteren Şanlıurfa atasözleri ve deyimleri incelendiğinde şu özelliklerle karşılanılır:
I. Kuruluş Olarak Atasözleri ve Deyimler
A. Atasözleri
1. Eylem cümlesi biçimindeki atasözleri:
kimse bilmez, kim kazanır, kim yiyer, ehmak odır dünya üçın ğem çeker
2. Ad cümlesi biçimindeki atasözleri:
Diş görmah yuhıdan soyradır.
3. Gizli ek eylem bildiren atasözleri:
Him, him üstine; herkes bi din üstine.
4. Gizli yüklemli atasözleri:
Etternan gezenin bırnı misten, karkanan gezenin bırnı pisten
5. Konuşmalı atasözleri:
Tilkiye demişler, tavıh yayar mısan; demiş, hangi emriyizden geri kaldım.
6. Simetrik atasözleri:
Hey densiz, sen olırsay bensiz, ben de olıram sensiz.
B. Deyimler
1. Mastar biçimindeki deyimler:
Cabda kalmah, kesip atmah, mığal almah.
2. Tamlama biçimindeki deyimler:
Kılle kedeh, kermeli kavun, kelbı hülhüllü.
3. Cümle biçimindeki deyimler:
Keyme ola, oğlını evere Gende başını bağladı, toyda gelin başı kaldı.
II. Anlamlarına Göre Atasözleri ve Deyimleri
1. Olumlu olanlar:
Evini icara veren, elini yere verir. Atların yerine itleri bağlamışlar.
2. Olumsuz olanlar:
Kaynayan kazan kapah tutmaz Hecı 'emmı 'ecele işi sevmez.
3. Emir bildirenler:
Sen dorğı ol, egri bulır belasını Hele bah, çıharda yağmur yağiy mi?
4. Soru bildirenler:
Hırhıza kapı taka ne? Gözüme mi sohım?
5. Dilek-istek bildirenler:
Kor bazara varmasın, bazar kôrsız kalmasın Adam yimiye içmiye, üziye baha....
6. Şart bildirenler:
Ulısının sözını tutmıyan ulıya ulıya ölür.
7. Paradoks bildirenler:
Acı işletme, tohı tepretme Aşşağı tükir sekkel, yuharı tükir bıyıh
III. Söz Sanatlarına Göre Atasözleri ve Deyimleri
1. Mecâz: Ağ gün ağardır, kara gün karardır.
2. Mürsel Mecâz: Kalçası kırığa ziyarat ne yapsın?
3. Tezat: Ağ itin pambıhçıya, kara itin kömirçiye zerarı vardır
4. Tenasüp: Terezinin rahtı var, herşeyin bi vahtı var.
5. İstifham: Cenger mi bastılar?
6. Leff ü neşir: Kazan yuvarlanır, kapağını bulır, kör göz çappağını bulur.
7. Mübalâğa: Et giren yere dert girmez.
8. Telmih: Cıbıl 'Innık mı oldı? Dünya Süleyman'a kalmadı.
9. Teşbih: Haphapçı keseri kimin, hep kendine yoni.
10. İstiâre: Ac ayı oynamaz, Tilki tilkiliğini aynadana kadar çig postı bazara çıhar.
IV. Söz Dokularına Göre Atasözleri ve Deyimler
Halkın duygu kumaşını, yaşam tecrübesini, dünyaya bakış açısını, değer yargılarını yansıtan en önemli etnografik bulguların atasözleri ve deyimler olduğuna ve bunlarda yer alan öğelerin insanı çevreleyen fizikî olgular olduğuna göre, Şanlıurfa'da fazlaca görülen eşya, insan ve hayvanların bu sözlerde yansıması tabiidir. Atasözleri ve deyimlere bu gözle baktığımızda en çok kedi, köpek, eşek, deve, öküz, tavuk gibi evcil hayvanlara; hayat, dam, sokak, dağ, çay gibi mekânlara; çocuk, nine, amca, hala, baba, ana, karı, koca gibi insan öğelerine rastlanır.
V. Anlatım Gücüne Göre Atasözleri ve Deyimler
Şanlıurfa'nın gerek atasözleri gerek deyimleri öncelikle canlı tasvir gücüne sahiptir. Yapılan istiareler ve teşbihler olsun mecaz ve tezatlar olsun tecahül-i arif ve istifhamlar olsun oldukça yerinde kullanılmıştır.
Bu sözler içinde Urfa ağzına girmiş, Arapça ve Farsça sözcükler de yer alır.
Herşeyde şansımız karadır, karpızda bayaz çıhar.
Dellal ola eşşeği itıne.
Yetimi keyiren çoğ olur, sıhmasını geydiren yoğ olur.
Dibis bekmez ferk etmez.
Örneklerde görüldüğü gibi anlatım oldukça açık ve yalındır. Üstelik atasözlerinde yer alan öğüt öğesi oldukça geri plana itilmiştir.
Bir Tasnif Denemesi
-Karı koca arasındaki ilişkileri ele alan atasözleri ve deyimleri:
Atasözleri:
1. Ağa kardaşım olacağına, külhançı gişım olsın.
2. Ana analıh olırsa, baba da babalıh olur.
3. Anası gözde olanın, uşağı dizde olır.
4. Anasına bah kızını al, kenarına bah bezini al.
5. Anası olmıyanın, babası evi yohtır.
6. Aşiy tanı, işiy tanı, gişiy tanı.
7. At besleniken, kız isteniken.
8. Avradını boşıyan, toppığına bahmaz.
9. Avrada gelen herife gelsin, herif ölecağına avrat ölsün.
10. Avrat malı kapı maldanıdır, girer çarpar çıhar çarpar.
11. Arvattan erkeğin torpağı bi yerden olmassa idara olmaz.
12. Babaya dayanma, avradiya güvenme.
13. Bal kohmaz, asil azmaz.
14. Ekmeği ekmekçiye ver, bi ekmek te ziyada ver.
15. Emmi kızı kerirse, emmi oğlının boynınadır.
16. Ergene avrat dögmah, yohsıla sırfa açmah kolaydır.
17. Gelin atta, nesibi Hek'ta.
18. Gelin bıldığını işler, kaynana dilini dişler.
19. Gelin kürsi getirmiş, gendi çıhmış otırmış.
20. Gişi kızı beşik, öginde belli olır.
21. Gişim it olsun, getırdığı et olsın.
22. İki göyil bir olursa, zıbıllıh seyran olur.
23. Karaçı kızı hatın olmaz, dilenmesse karnı doymaz.
24. Hatın gerek ki beg doğıra.
25. Kardaşım ölse cigerim yanar, herifim ölse etegim yanar.
26. Kaz kaznan, baz bazdan; kel tavıh, kel horızdan...
27. Konşı adamı var ister, adam arvadı sağ ister.
28. Kerıbe kız vermeyin melmeketi ikidir.
29. Sevilmeyen gelinin yerıyişı şerp şürp eder.
30. Tahta tahtıya uymassa mıh çahılmaz.
31. Utananın oğlı kızı olmaz.
32. Yetimin şeytanı yeddidir, avradınki yetmişyeddi.
Deyimler:
1. Asbaplı şeytan
2. Attır, mattır, sevdığım avrattır.
3. Avrat kövli
4. Cincıhlı hemam, kubbesi tamam, bi gelin aldıh, babası imam
5. Çapıt başta, çarpana ayahta
6. Eşşeği sattıh, ço demahtan kurtılah, getti bi suppadan geri geldi.
7. Geldi gişi, getti teşi
8. Gişı kızı
9. Gişı oğlı
10. Hanım etti, her ola, halayıh etti, kôr ola
11. Hesse tıraşa, Fate oynaşa
12. Kayın arvatları, hayın arvatları
13. Kıziy çirkin Hak vergisi, geliniy çirkin kôr mıdi
14. Parpara kubbesi
15. Saçı uzun 'eklı kısa
16. Saçlı şıha mürit olmış
17. Viş herif göziy kôr mıdı?
Bilmeceler
Şanlıurfa'da genellikle kış gecelerinde nineleri veya dedeleri tarafından çocukları eğlendirmek ve eğlendirirken de düşündürmek maksadıyla söylenir. Bazen de çocuklar eğlenmek ve birbirlerinin bilgilerini sınamak için birbirlerine sorarlar.
Bilmecelerden birkaç örnek:
Allah yapar yapısını, kullar açar kapısını (Karpuz)
Altı derya, üstü nar, bir incecik yolu var (Nargile)
Al atlas yeşil atlas, suya atarım batmaz (Elma)
Ayakları su içer, üstünden gelen geçer (Köprü)
Bir küçücük kuyu, içinde suyu, ağzında mercan, içinde yılan (Gaz Lambası)
şanlı urfa,balıklıgöl,harran,balıklı göl,urfa haber,şanlıurfa,sanliurfa,
devlet hastanesi,harran üniversitesi,urfa wikipedia,hilvan,
şanlıurfa haber,şanlıurfa siverek,şanlıurfa harran,şanlıurfa akçakale,şanlıurfa birecik,
diyarbakır şanlıurfa,şanlıurfa barosu,şanlıurfa ili,şanlıurfa tarihi,
izmir şanlıurfa,adana şanlıurfa,şanlıurfa rehberi,şanlıurfa turizm,
şanlıurfa gazetesi,sanlıurfa balıklı göl,şanlıurfa resimleri,
weather şanlıurfa,gaziantep şanlıurfa,şanlıurfa valiligi,
şanlıurfa haritası,şanlıurfa hilvan,şanlıurfa belediyesi,ankara şanlıurfa,
şanlıurfa belediye,şanlıurfa valiliği,sanlıurfa balıklı göl,
tc şanlıurfa,şanlıurfa milli eğitim müdürlüğü,istanbul şanlıurfa,şanlıurfa otel,
şanlıurfa balıklıgöl,şanlıurfa harranüniversitesi,şanlıurfasuruç,şanlıurfahalfeti,şanlıurfadevlet hastanesi
şanlıurfa hava durumu,şanlıurfa telefon rehberi,şanlıurfa telefon,şanlıurfa final,şanlıurfa video,
şanlıurfa net,şanlıurfa guneydogu,tvşanlıurfa web,
şanlıurfa chat,şanlıurfa fan sitesi,şanlıurfa judo,şanlıurfa gtv1,şanlıurfa dedaş,şanlıurfa miletvekilleri,
şanlıurfa sırrın,şanlıurfa şrt,şanlıurfa,şanlıurfa merkez,şanlıurfa spor,
şanlıurfa el ruha,şanlıurfa telekom,şanlıurfa uçak seferleri,şanlıurfa efsaneleri,şanliurfa milli ğitim müdürlüğü,
şanliurfa eczaciodasi,şanliurfa haber,şanlıurfa endüstri meslek lisesi,
sanliurfa com,şanlıurfa eczacı,sanliurfa belediyesi,şanliurfa com,şanlıurfa otoyolu,
sanliurfa haber,sanlıurfa net,şanlıurfa haber com,şanlıurfa harita,şanlıurfa kurtuluşu,
şanlıurfa eczacı odası,şanlıurfa kapakli pasaji,şanliurfa balikligöl,şanlıurfa fem,
sanlıurfa eczacı odası,şanlıurfa yenişehir,şanlıurfa kuyumcular,sanlıurfa resimleri,şanlıurfa endüstri meslek,
şanlıurfa güvercinleri,şanliurfa barosu,şanlıurfa öğretmen evi,
şanlıurfa gezilecek yerler,şanlıurfanın kurtuluşu,şanlıurfa kalesi,şanlıurfa radyo,
şanlıurfa gündemi,şanlıurfa güneydoğu,şanlıurfa belediyespor,şanlıurfa hacı adaylar,
şanlıurfa edessa,şanlıurfa edessa tıp merkezi,şanlıurfa cesur,şanlıurfa gap havalimani,
şanlıurfa balıklıgöl, devlet hastanesi,şanlıurfa balıklı göl resimleri,şanlıurfa harran otel,
şanlıurfa çamlıdere,şanlıurfa ilceleri,şanlıurfa merkez,şanlıurfa yollari,şanlıurfa otoban,
şanliurfa siverek,şanlıurfa emek sineması,şanliurfa balikli göl,
şanlıurfa cesur turizm,şanlıurfa karaali,şanlıurfa ceylanpınar,sanlıurfa bozova,
sanliurfa ceylanpinar,şanliurfa bozova,şanliurfa akçakale,
şanlıurfa karaköprü,şanliurfa viranşehir,şanlıurfa türküler,şanlıurfa aşiretleri,
şanliurfa hilvan,şanlıurfa asbap geceleri,şanlıurfa suruc,şanlıurfa gov tr,şanlıurfa 20 zırhlı tugay,
şanlıurfa sıra gecesi,şanlıurfa tanitimi,şanlıurfa bilinmeyenler,
şanliurfa birecik,şanlıurfa sıra geceleri,şanlıurfa atatürk baraj,
şanliurfa suruç,şanliurfa tarihi,şanliurfa hakkindaki her sey,şanliurfalilar,şanliurfanin gecmisi,
urfa hakkindaki her sey,urfalilar,urfanin gecmisi,şanlıurfa sanatcilar,şanlıurfa unluler,şanlıurfa zenginler
- araştırman bana unuttuklarımı hatırlattı .. ellerine sağlık tebrik ederim
-
Avrat kövli
Zamanın lıqht erkeqine , deqişmeyen kıLıbık`ın urFa tarafındaki yoRuMu
-
ben bunların hiçbirini duymadım iki tarafım urfalı olmasına rağmen
- Şanlıurfa Atasözleri Deyimleri ve Bilmeceleri Konusuna Benzer Konular
- Şanlıurfa EL SANATLARI SARAÇÇILIK 26.06.2008
- Atasözleri ve Deyimler 08.07.2004
- Azerice Atasozleri - Güzel Sözler 21.12.2009
- Gülümseten Atasözleri ve deyimler 24.08.2004
- Şanlıurfa Aziz Stefanos Petrus ve Paulus Kiliseleri 21.10.2008
- Plastik Gıda Ambalajı 15.09.2007 08:32