MÜSÄLMANIN CİB KİTABI
Son güncelleme: 27.07.2009 14:37
-
Bismillahir-Rähmanir-Rähim
BİRİNCİ HİSSÄ
MÜSÄLMANLIQDA İNANC TÄMÄLLÄRİ
Müsälmanlıq iki böyük inanc tämäli üzärindä qurulmuşdur.
1. Allahdan başqa ibadät ediläcäk Tanrı olmadığı,
2. Mähämmäd Äleyhüssälamın Allah täräfin-dän bütün insanlara göndärilmiş bir Peyğämbär olduğu.
İslam Dini bunu bir düstur kimi:
La ilahä illällah Muhammedür-Räsulüllah
cümläsindä toplamışdır. Bu mübaräk cümläni dili ilä söyläyib, qälbi ilä täsdiq edän bir käs, İslam Dinini qäbul etmiş olur.
Bu inanca: İman,
İnanana da: Mö'min deyilir.
Ucu-bucağı görünmäyän, var olan alämä bir näzär salaq:
Üzärindä yaşadığımız bu dünya hämin alämin milyardda bir parçasıdır. İnsan isä dünyanın böyüklüyü yanında bir zärrädir. Quruluşu e'tibarilä bu qädär cılız vä aciz olan insan bütün varlıq aläminin än şäräflisi, än ucasıdır. İnsandan başqa heç bir varlıq, bu ucalığa çata bilmämişdir.
Bu qädär ucalığa vä şäräfä sahib olan insan bir o qädär dä mäs'uliyyät daşımaqdadır.
Bunun üçün här bir ağıl sahibi olan:
Haradan gäldiyini,
Nä üçün gäldiyini,
Haraya gedäcäyini, düşünmäk mäcburiy-yätindädir.
Bu dünya dediyimiz nädir? Bu göylär, bu aläm necä olmuşdur, bu şäklä necä girmişdir?
Bunlara vä bunlara bänzär başqa suallara cavab tapmaq üçün, ağıl insanı daima bir mäcburiyyät qarşısında qoyur.
Xästäliyi olmayan, sağlam bir ağla sahib olan här bir insan bu sualları özünä verir vä cavablarını da özü düşünäräk tapır.
Biz dä özümüzdän başlayaraq, yeri, göyü, yerdäkiläri, göydäkiläri bir düşünäk:
Dünya vä dünya varlığı, ucsuz-bucaqsız göy üzü, onu dolduran milyonlarla, milyardlarla ulduzlar, günäş, ay nä zamandan bäri vardır? Nä zamana qädär var olacaqdır?
Bunların olmadıqları bir zaman vardımı? Bunların olmayacaqları bir zaman gäläcäkmi?
Bu alämdäki här şeyin doğması, böyümäsi, ölmäsi, häräkät etmäsi, dayanması, bütünläşmäsi, parçalanmsı, şäkil vä forma däyişikliyinä mä'ruz qalması bunların sonradan olduqlarını açıqlayan älamätlärdir. Täcrübä vä müşahidäyä äsaslanan bu günkü müsbät elm dä bu varlıq aläminin sonradan yaradıldığını qäbul edir.
Düşüncämizin näticäsi
Belä isä: yerin, göyün, yerdäkilärin, göy-däkilärin, var olan här şeyin sonradan olduğu meydana çıxır.
İndi növbä bunları kim düzältdi, kim yaratdı? sualına gälir.
Yenä varlıq aläminä näzär yetiräk:
Var olan här şey iki äsas bölümä ayrılır:
a) canlılar,
b) cansızlar.
Canlılar: insanlar, heyvanlar vä bitkilärdir.
Cansızlar da: bunlardan känarda qalanlardır.
Birinci bölümdäki varlıqların än üstünü: İnsandır. İnsanoğlu ağlın üstünlüyü ilä heyvanlara, bitkilärä vä maddäyä hakimdir. Göylärdä uçur, dänizlärin dibinä enir, än incä alätläri düzäldir, işlädir; düşüncä vä ağlın yoluyla yaradılmışlardan da çoxunu hakimiyyätinä almaqla üstünlüyünü isbat edir.
Bütün bunlara baxmayaraq, här hansı bir insan deyil, hätta bütün insanlar da bir qum dänäsini yoxdan var etmäyä başlasalar, çalışsalar, bir şey äldä edä bilmäzlär.
Bu alämi, bu alämdän olmayan vä bu alämä bänzämäyän Allah yaratmışdır.
ALLAHI TANIMAQ
Yerdä, göydä saysız varlıqları yaradan, var edän vä yenä yox edäcäk olan, Ävväli vä axırı olmayan, Daima var olan, Bir olan, bärabäri, ortağı tapılmayan, Yaradılmışlardan heç birinä bänzämäyän, Varlığında heç bir şeyä möhtac olmayan Allaha inanacağıq.
Yenä ona inanacağıq ki, Allah diridir, görür, bilir, duyur, eşidir. Bir sözlä, onun üçün gizli, qapalı bir şey yoxdur. Här şey Ona mä'lumdur.
Allah istäyär, istädiyi kimi dä edär. Onun işinä heç kim qarışa bilmäz. Onun ämrinä qarşı kimsä dura bilmäz.
Nä doğmuş, nä dä doğulmuşdur. Kömäkçisi, ortağı, bärabäri, bänzäri yoxdur. Sonsuz, tükänmäz bir qüdrätä malikdir.
Bacarmadığı, bacara bilmäyäcäyi heç bir şey yoxdur. Söyläyir, danışır. Här şeyi O, yoxdan var etmişdir.
La ilahä illällah Muhammedür-Räsulüllah.
düsturunu diliylä söyläyib, qälbiylä täsdiq edän här bir käs Mö'mindir. İslam Dininä ilk giräcäk vä bu dinin yoluyla gedäcäk här bir käs hämin mübaräk cümlä ilä İslam Dininä girmiş olur. Buna icmali-iman (kütlävi iman) deyilir.
Bu iki cümlädä inanılması lazım olan här şey vardır vä imanın ilk märhäläsidir.
Din yolçuluğunun davamı üçün, bu kütlävi inanma vä danışıq bäs etmäz. Müsälmanlıq demäk, inanmaq vä inandıqlarını yaşamaq demäkdir. Bunun üçün daha geniş inanılması lazım olan inanc prinsipläri, inanc tämälläri vardır.
Peyğämbär Äfändimiz imana belä tä'rif vermişdir:
AMÄNTÜ
Amäntü billahi vä mälaikätihi vä kütübihi vä rusulihi väl-yevmil-axiri vä bil-kadäri, hayrihi vä şärrihi minallahi Täala väl-basü badel-mevt. Hakkun äşhädü än la ilahä illällah vä äşhädü ännä Muhammeden abdühü vä Räsulühü.
1 İman Allahdan başqa bir Tanrı olmadığına, Mähämmäd Äleyhüssälamın Allahın qulu vä Peyğämbäri olduğuna,
2 Allahın mäläklärinä,
3 Allahın kitablarına,
4 Allahın bütün peyğämbärlärinä,
5 Öländän sonra dirilmäyä (Axirät gününä),
6 Yaxşılıq vä pisliyin Allahın täqdiri vä yaratmasıyla olduğuna,
inanmaqdır.
Bu altı prinsip imanın kökläri, İslam inancının tämälläridir.
Yetkinlik çağına girän här bir ağıl sahibi olan insanın bunlara inanması färzdir, yä'ni Allahın qäti ämridir. Vä buna:
Täfsili iman deyilir.
Allaha inanmaq insanın ruhunu ucaldır. Allaha inanmış, könlünü Ona bağlamış olan här bir mö'min, insanlığın çata biläcäyi än yüksäk märtäbäyä yetişir.
Belä bir iman sahibini pisliklärdän, pis düşüncälärdän uzaqlaşdırır. Onun qälbinä fänalıq girmäz, pisliyi yadından çıxardar.
Här gördüyü işi, üräyi istäyän här şeyi, bir görän, bir müşahidä edän olduğunu, bunların här biri haqqında bir gün Allah hüzurunda hesab vermäk mäcburiyyätindä qalacağını düşünür.
Beläliklä, pisliklärin här cüründän älini, dilini, könlünü uzaqlaşdırır. Heç bir kimsänin görmädiyi yerdä belä, Allah ämrinä zidd vä äxlaqa uymayan här şeydän çäkinir. Onu heç bir şey aldada, yolundan çıxarda bilmäz.
Yaradanı sevdiyi kimi, yaradılmışları da, Allah yaratmışdır deyä, candan, üräkdän sevär.
Ulu Tanrının bütün insanları bärabär hüquqlu yaratdığını bilir. Buna görä özünü başqalarından üstün sayıb lovğalanmaz. Özünü başqalarından aşağı sayaraq, äl-ätäk öpäräk kimsänin qarşısında alçalmaz. Allahdan başqa bir kimsäyä qul, kölä olmaz.
Yaradana vä yaradılmışlara qarşı olan väzifä-lärini layiqincä yerinä yetirär.
Beläliklä, insana, insanlığa layiq bütün cizgiläri özündä toplayar, häm insanlar üçün faydalı bir varlıq, häm dä kamil bir mö'min olar.
Dünyaya tärtämiz bir ruhla gälän insan, öz qabiliyyätini iman nuru ilä inkişaf etdiräräk, dünyada insanlıq väzifäsini tam yerinä yetirmänin verdiyi sakitliklä Allahına qovuşur.
İSLAM, MÜSÄLMAN, MÜSÄLMANLIQ
İslam: Allahın vä Peyğämbärinin buyruqlarına inanmaq vä boyun äymäk, Allaha täslim olmaq, daxili, xarici tämiz, sözü özünä, özü sözünä uyğun olmaq demäkdir.
Allahın vä Peğämbärinin buyruqlarına boyun äyib täslim olana: Müsälman deyilir.
Çox zaman mö'minlä müsälman bir anlamda söylänilir.
DİN
İnsan ağlı ilä, düşüncäsiylä här nä qädär Yaradanına inana bilirsä dä, Allahın rizasının, ämr vä yasaqlarının nädän ibarät olduğunu sezä bilmäz.
Bunun üçün Allah peyğämbärlärinin vasitäsilä ämr vä yasaqlarını bildirmiş, insanlara dünya vä axirätdä säadätä qovuşma yollarını bäyan etmişdir.
Bildirilän ilahi ämr vä yasaqların hamısına: "Din" deyilir.
Dinimizin adı İslam Dinidir. Bu adı Allah vermişdir.
Bunun üçün İslam Dini yalnız bir xalqın, bir millätin dini olmayıb, bütün insanların dinidir; son dindir; ağıl vä bilik dinidir; äxlaq dinidir; barış vä intizam dinidir; inandıqlarını yaşama dinidir.
Müsälmanlıq ävvälki Haqq Dinlärä sonradan, insan äliylä soxulan yanlışlıqları düzältmiş, doğrunu äyridän ayırmışdır. İnsanlığı pozğunluq girdablarından qurtararaq, insan ağlının düşünä bilmäyäcäyi qädär äxlaqi ucalığa çatdırmışdır.
MÄLÄKLÄRÄ İMAN
Allahın müxtälif yaratdıqları vardır.
Biliyinin vä gücünün bir särhädi olmayan Allah (Celle Celaluh) yaratdığı här bir varlığa, ayrı biçim vä şäkil vermişdir. Kimisini bizim görä biläcäyimiz, kimisini dä görä bilmäyäcäyimiz qiyafät vä biçimdä yaratmışdır. Mäläklär dä gözlä görünmäyän varlıqlardandır. Onların yaradılışları bizim yaradılışımıza uymaz. Biz onları görmürük deyä, inkar edä bilmärik. Çünki Allah vä Peyğämbäri mäläklärin varlıqlarını bizä xäbär vermişdir.
Görmädiyimiz halda, ağıl vä ruh kimi, varlıqlarını bildiyimiz şeylär dä vardır.
Mäläklär Allaha qarşı bir häräkät etmäz, ämrindän çıxmaz, väzifäläri nä isä onu yerinä yetirärlär.
Yemäzlär, içmäzlär, yorulmazlar, usanmaq bilmäzlär.
Mäläklär nurani varlıqlardır. Onlarda erkäklik, dişilik yoxdur.
Mäläklärin böyüklärindän olan Cäbrayıl Allahın Kälamını peyğämbärlärä çatdırmaqda vasitäçilik edär.
Mäläklärin bir qismi äcäli gälänlärin ruhlarını alır.
Bä'ziläri dä insanları qorumaq üçün, onların ätrafında gäzib dolaşırlar. Bä'ziläri isä insanların etdikläri yaxşılıq vä pislikläri yazırlar.
Mäläklär iman sahiblärinä qüvvät verirlär. İnsanlara xeyirxahlıq edir, onlar üçün xeyirli işlär görürlär.
Bir qisim mäläklär dä dünyanın tärtib vä düzäni işini yerinä yetirirlär.
Ulu Tanrı mäläkläri ayrı-ayrı işlärin meydana gälmäsinä säbäbkar kimi yaratmış, qüvvät vä qüdrätini onlarla göstärmişdir. Cäbrayıl, Äzrayıl, Mikayıl, İsrafil adındakı mäläklär, mäläklärin Allaha än yaxın olanları vä än böyükläridir.
Mäläklär yerlärdä, göylärdä vä yerlä göy arasında, hädsiz, hesabsız olaraq, Allahın ämrlärini yerinä yetirirlär. Saylarını Allahdan başqa heç kim bilmäz.
KİTABLARA İMAN
Allahın peyğämbärlärinä vähy yoluyla gön-därdiyi ämr vä yasaqlarına inanmaq boynumuzda bir borcdur.
Peyğämbärlär Allahdan aldıqları ämrläri insanlara olduğu kimi çatdırmışdır.
Kitablar insanların dünyada vä axirätdä säadätä qovuşmaları üçün lazımi yolun nädän ibarät olduğunu bildirir, qulluq väzifälärini izah edir vä bu yolla gedänlärin säadätä çatcaqlarını xäbär verir.
Allahın ämrlärinä fikir vermäyän azğın vä yolundan çıxanları da dünyada qarşılaşacaqları bälalarla vä ölümdän sonra göräcäkläri äzabla qorxudur.
Bizim Kitabımız Peyğämbärimizä göndärilän Qurani-Kärimdir.
Adäm Äleyhüssälam ilä bizim Peyğämbärimiz arasında gälib keçän bütün peyğämbärlärä gön-därilän kitabların hamısı haqdır.
Biz öz kitabımızla birlikdä Allahın göndärdiyi kitabların hamısına inanırıq.
Kitabların bir qismi sähifälärdän ibarätdir. Bunlara "suhuf" deyilir. Bir qismi dä böyük kitablardır.
Sähifälär bu peyğämbärlärä göndärilmişdir:
10 suhuf Adäm Äleyhüssälama
50 suhuf Şit Äleyhüssälama
30 suhuf İdris Äleyhüssälama
10 suhuf İbrahim Äleyhüssälama
Böyük Kitablar:
1. Tövrat: Musa Peyğämbärä enmişdir.
2. Zäbur: Davud Peyğämbärä enmişdir.
3. İncil: İsa Peyğämbärä enmişdir.
4. Quran: Bizim Peyğämbärimiz Häzräti Mähämmäd Äleyhüssälama enmişdir.
Qurani-Kärimdän başqa, yerdä qalan kitabların, sähifälärin här biri konkret bir zamana vä bir qrup xalq vä millätlärä göndärildiyindän vaxtları keçmiş, fäaliyyäti dayanmış, hökmläri qalmamışdır.
Qurani-Kärim son kitabdır. Yalnız bir zamana, bir qäbiläyä, bir millätä mäxsus deyildir, bütün insanların kitabıdır.
Onun hökmü qiyamätä qädär davam edä-cäkdir.
Qurani-Kärim Peyğämbärimizä qırx yaşındaykän enmäyä başlamış, peyğämbärliyi müd-dätindän väfatına qädär iyirmi üç ildä tamam olmuşdur; Peyğämbärimizä necä enmişdirsä, artıq vä äksiyi olmadan bizä dä eläcä çatmışdır.
Qurani-Kärim äräbcädir. Olduğu kimi oxunur. Çünki häm kälmäsi, häm mä'nası Allah sözüdür. Äräbcädän başqa dillärä, anlaşılması üçün çevrilir.
Qurani-Kärim Peyğämbärimizin än böyük mö'cüzäsidir.
İnsanlar nä qädär iräliläyirsä iräliläsin, maddi vä mä'nävi bütün ehtiyaclarına çatacaqlar.
Dünyada än böyük inqilabı edän Qurani-Kärimdir.
İnsanlar üçün yeganä qurtuluş yolu Qurana qulaq asmaqdır. Quran: işıqdır, nurdur, ürfan vä hidayät qaynağıdır.
PEYĞÄMBÄRLÄRÄ İMAN
Cänabi-Haqq qullarına doğru yolu göstärmäk üçün ämrlärini, yasaqlarını peyğämbärläri vasitäsilä bildirmişdir.
Peyğämbärlär Allahla qulları arasında vasitäçi vä elçidirlär.
Peyğämbärlik Allah vergisidir. Dilädiyinä verir, çalışıb çabalamaqla äldä edilmäz.
Adäm Äleyhüssälamdan, bizim sevgili Peyğämbärimiz Mähämmäd Äleyhüssälama qädär gälib keçmiş bütün millätlärä Allah täräfindän peyğämbärlär göndärilmişdir.
İnsanların yeganä bilik vä äxlaq müällimläri peyğämbärlärdir.
Allahın insanlar içindä än sevimli vä än yüksäk qulları peyğämbärlärdir.
Onlar heç bir günah işlätmäzlär.
Häsäd aparmaq, daxili xaricinä uymamaq kimi pis xüsusiyyätlär onlarda yoxdur.
Äsla yalan söylämäzlär. Olacaq dedikläri olmuş, olmayacaq dedikläri olmamışdır.
Än e'tibarlı insanlardır, ämanätä xäyanät et-mämişdirlär.
Peyğämbärlär ağıllı, ayıq insanlardır. Qadından vä axmaq insanlardan peyğämbär olmaz.
Bütün peyğämbärlär peyğämbärliklärindän ävväl dä ağıllı, ayıq, tämiz, pislikdän uzaq, Allaha yaxın olan insanlardır. Äsil-soy baxımından da mänsub olduqları cämiyyätlärin än üstünü idilär.
Dünya peyğämbäri, son peyğämbär olması baxımından bizim Peyğämbärimiz Häzräti Mähämmäd Äleyhüssälam bütün peyğämbärlärin böyüyüdür.
İnsanın dünyada ilk zühurundan bizim Peyğämbärimiz Häzräti Mähämmäd Äleyhüssälama qädär çox-çox peyğämbärlär gälmişdir.
Cänabi-Haqq bizä, Qurani-Kärimindä bunların bir qismini bildirmişdir. Häqiqi saylarını Allah bilir.
İlki Adäm Äleyhüssälam, sonuncusu Häzräti Mähämmäd Äleyhüssälamdır.
Qurani-Kärimdä adları bildirilän peyğämbärlär bunlardır:
1 Adäm 14 Musa
2 İdris 15 Harun
3 Nuh 16 Davud
4 Hud 17 Süleyman
5 Salih 18 İlyas
6 İbrahim 19 Elyesa
7 Lut 20 Yunus
8 İsmayıl 21 Zülkifl
9 İshak 22 Zäkäriyyä
10 Yaqub 23 Yähya
11 Yusif 24 İsa Äleyhüssälam
12 Eyyub 25 Mähämmäd
13 Şuayb Äleyhüssälamdır.
Üzeyr, Lokman, Zülqärneyn adındakı üç şäxsin peyğämbärlikläri mübahisälidir.
Bizä bildirilän vä bildirilmäyän bütün peyğämbärlärin här birini bir-birindän ayırmadan hamısına inanırıq.
Bunun üçün İslam Dini başqa bir dinin yetiş-mädiyi bir bütünlüklä bäşäriyyäti içinä alır.
UCA PEYĞÄMBÄRİMİZ
HÄZRÄTİ MÄHÄMMÄD
(ÄLEYHÜSSÄLAM)
Bizim Peyğämbärimiz Häzräti Mähämmäd (Äleyhüssälam) dünyada yaşamış, yaşayan vä yaşayacaq olan insanların än ucasıdır.
Allah yoluna yönälmäk istäyän här bir Müsäl-man üçün tutulacaq än doğru yol, sevgili Peyğämbärin yoludur. Bunun üçün här bir Müsälmanın Peyğämbärimizin häyatını, yaşayışını yaxşı bilmä-si, onun yoluyla getmäsi lazımdır.
Sevgili Peyğämbärimizin 571 Miladi ilindä Mäkkädä anadan olmasıyla insanlıq, heç görmädiyi vä görmäyäcäyi böyük bir inqilab vä qurtuluş çağına girmişdir.
İnsan ruhunu qaraldan, çirkländirän, äxlaqsızlıq, zülm, elmsizlik kimi insanı heyvanlardan daha aşağı säviyyäyä endirän pisliklär ortadan qalxdı.
Peyğämbär ana vä ata täräfindän içindä yetişdiyi cämiyyätin än şäräfli ailäsindändir. Atası Abdullah, anası Äminädir. Anadan olmasından iki ay ävväl atasını, altı yaşındaykän anasını itirmişdir. Säkkiz yaşına qädär babası Abdulmüttälibin yanında qalmışdır. Babası ölüncä, ämisi Äbu Talib onu yanına almışdır. Peyğämbärimizin uşaqlıq häyatı beläcä tärtämiz vä yetimliklä keçmişdir.
Gänclik, subaylıq vä evlilik çağları heç bir insana näsib olmayan dürüstlük vä tämizlik içärisindä keçmişdir. O, ömründä bir kärä belä yalan söylämädi, hiylägärlik elämädi. Dostu, düşmäni Onu "Mähämmädül Emin" deyä çağırırdı.
O, iyirmi beş yaşında ikän, Mäkkänin än tämiz vä zängin qadını olan qırx yaşlarındakı Xädicä ilä evländi. Altı uşağı oldu. Bunlardan Fatmadan başqa, digärläri Peyğämbärimizin sağlığında öldü.
Qırx yaşına çatınca Allah täräfindän Ona peyğämbärlik verildi. Beläliklä, insanlara insanlıq dadını, insanlıq şäräfini daddıran vä qiyamätä qädär sönmäyäcäk olan nur, elm, ürfan vä mädäniyyät günäşinin işıqları bütün dünyanı aydınlatdı.
Peyğämbärimiz İslam Dinini üç il gizlicä yaydı. Sonra Tanrının ämriylä insanları doğru yola, sälamätä açıqdan-açığa çağırmağa başladı.
Fäqät ruhları kinlä, hirslä qaralmış olan din düşmänläri Mäkkä şähärindä tam on üç il sevgili Peyğämbärimizä, Müsälmanlara etmädikläri işgäncä, pislik qoymadılar. Häyatına qäsd elämäyä cähd göstärdilär. Päyğämbärimiz bu zalımlarla tam on üç il mübarizä apardı. Heç bir insanın dözmäyäcäyi sıxıntılara, aclığa, susuzluğa qatlaşdı.
Allahın ämriylä Mäkkädän Mädinäyä köç etdi. Mädinälilärdän bir çoxu İslam Dininä girdi. Mädinädä dä on il durmadan çalışdı. Allahın ämrini yaymaq üçün çalışdı. Söyüşü, zülmü, cahilliyi, haqsızlığı, äxlaqsızlığı aradan qaldırdı.
Dünyanı elmä, ädalätä, haqqa, säadätä qovuşdurdu.
Altmış üç yaşındaykän Tanrının rähmätinä qovuşdu. İnsanları dünya vä axirätä, säadät vä sälamätä qovuşduracaq olan İslam Dini qiyamätä qädär davam edäcäkdir.
Allah cümlämizi Ona ümmät edib, dünya vä axirätdä Onun yardım vä şäfaätini üzärimizdän äksik etmäsin!...
AXİRÄT GÜNÜNÄ İMAN
Ölüm: insanın bälli vä ölçülü olan yaşayışının bitmäsiylä, sonsuz bir häyatın başlamasıdır.
Ölümlä insan häyatı sona çatmaz. Ölüm insana daha yüksäk vä sonu olmayan başqa bir alämin qapısını açır.
Axirät: canlı, cansız bütün varlıq aläminin yox olmasıyla başlayan vä sonu olmayan bir zamandır. Här Müsälman üçün ölümdän sonra, sonsuz bir häyatın varlığına inanmaq färzdir.
İnsan ölär-ölmäz başqa bir häyata girdiyinin färqinä varır.
Allahından, Peyğämbärindän, dinindän sorğu-suala çäkilir.
Dünyada Allah ämrini, Allah yolunu tutanların qäbirläri Cännät bağçalarından bir bağça, tutmayanların qäbirläri isä cähännäm çuxurlarından bir çuxur olur. Bu: "Qäbir Häyatı"dır.
Qiyamät işaräti verilincä, yerlärin, göylärin düzäni pozulur. Göylär çalxalanaraq yarılır. Yer sarsılır, parçalanır. Yer başqa bir yer, göy başqa bir göy olur.
Qiyamätin ikinci işaräti verilir; canlılar dirilir. O zaman här bir käs öz başının därdini çäkär. Bütün canlılar bir yerä toplanırlar.
Bu zamanın qorxu vä dähşätindän gözlär qaralır. Här bir käs dünyadakı yaxşılıq vä pisliyini görür, haqq-hesab başlayır. Ulu Tanrı qullarını dünyadakı gördükläri işlärä görä sorğu-suala çäkir.
Här bir insanın yaxşılıq vä pisliyi ölçülür. Yaxşılar cännätlä mükafatlandırılır. Pislär dä cähännämdä cäzalarını çäkärlär. Günahkar mö'minlär cäzalarını çäkdikdän sonra cännätä dönärlär.
AXİRÄTÄ İMANIN HÄYATIMIZ
ÜZÄRİNDÄKİ TÄ'SİRLÄRİ
Axirät häyatı dünya häyatıyla başlayır. Axirät häyatının alacağı näticä dünya häyatına bağlıdır. Belä olunca, axirät häyatı dünyadakı yaşayışımızın bir näticäsidir.
İnsan dünyada här bir gördüyü işin yaxşı vä ya pis bir qarşılığı olacağına nä qädär çox inanırsa, här işini daha böyük bir diqqät vä istäklä edär vä ya ondan daha çox çäkinär.
Ölümdän sonrakı häyata inanmaq, insanda här bir işin nä qädär gizli görülsä belä, bir qarşılığı olacağı fikrini doğurur. Bu duyğu insanın düşüncäli, ölüçülü häräkät etmäsini şärtländirir.
QÄDÄRÄ İMAN
İmanın äsaslarından altıncısı: qädärä, xeyir vä şär olan här şeyin Allahdan olduğuna inanmaqdır.
Allahın bütün olacaq şeylärin olmadan ävväl, nä zaman olacağını, harada olacağını, necä olacağını än incä färqlärinä varıncaya qädär daima bilib, olacaqları şäkillärä görä tä'yin vä täqdir etmäsinä "Qädär" deyilir.
Bütün olacaq şeylärin, vaxtı gälincä Allahın bildiyi, tä'yin vä täqdir etdiyi şäkildä olmasına da "Qäza" deyilir.
Tanrı insana bir seçim haqqı vermişdir. İstädiyini elämäkdä särbästdir. Bunun üçün, insan här bir gördüyü işä görä mäs'uliyyät daşıyır.
İnsan istär yaxşılıq, istär pislik, näyi elämäk istäyärsä, Allah onu xälq edär (yä'ni, hämin işi görmäyä imkan verär). "Xeyir vä şär, Allahdandır" demäk budur.
Çalışan vä qazanan insanın özü, yaradan isä Allahdır. Allahın här şeyi äbädi olaraq bilmäsi, bizim här bir işi särbästcä görmäyimizä maneä deyildir.
Allah iradämizlä bizim necä häräkät edäcäyimizi bilir. İstädiyimizi eläyä bilmäyimiz üçün bizi särbäst buraxmışdır.
Här işdä bir näticä äldä elämäk üçün, lazımlı vä äldän gälän här şeyi elädikdän vä başqa eläyä biläcäk bir şey qalmadıqdan sonra, gerisini Allaha buraxmaq, Allaha bel bağlamaq lazımdır. Dinimizdä buna "Täväkkül" deyilir.
Qädär vä qismätim nä isä o olur, deyä här bir işi lazımınca yerinä yetirmämäyin vä ya işi başlı-başına buraxmağın, tänbällik etmäyin dindä yeri yoxdur.
Dinimiz häyat dini, yaşama dini, durmadan doğru-dürüst çalışma dinidir.
-
Sevgili Peyğämbärimiz belä buyurmuşdur.
Müsälmanlıq beş şey (tämäl) üzärindä qurulmuşdur:
Allahdan başqa qulluq ediläcäk heç bir tanrı olmadığına vä Mähämmäd Äleyhüssälamın Onun qulu vä Räsulu olduğuna inanmaq, Namaz qılmaq, Zäkat vermäk, Ramazan Orucunu tutmaq, Häccä getmäk.
Peyğämbär Äfändimizin bu mübaräk sözlärinä görä İslamiyyät beş tämäl üzärindä qurulmuşdur. Bir mö'minin kamil Müsälman olması, İslamın şärtläri dediyimiz hämin beş işi görmäsi ilä olur.
1 Allahın varlığına, birliyinä, Häzräti Mähämmäd Äleyhüssälamın Allahın qulu vä Peyğämbäri olduğuna qälbi ilä inanması vä dili ilä dä bunu:
Äşhädü än la ilahä illällah vä äşhädü ännä Muhammeden abdühu ve räsulühü deyä söylämäsi.
2 Dinin diräyi olan, gündä beş vaxt namazı qılması,
3 Dindä zängin sayılanların ildä bir däfä malının zäkatını vermäsi,
4 Ramazan ayında oruc tutması,
5 Bädäni sağlam vä kifayät qädär pulu da varsa, ömründä bir däfä häcc ibadätini etmälidir.
MÜKÄLLÄFLİK ÇAĞI VÄ QULLARIN İŞLÄRİNÄ AİD HÖKMLÄR
Allahın bütün ämr vä yasaqlarını yerinä yetirmäsi vä bunlara görä mäs'uliyyät daşıması üçün insanın:
1 Ağıl sahibi olması,
2 Häddi-büluğa çatmış olması lazımdır.
a) Dälilär, uşaqlar Allahın ämr vä yasaqlarını yerinä yetirmäkdä mükälläf (borclu) deyildirlär.
b) Dindä häddi-büluğa çatmaq vaxtı qızlar üçün 9 15; oğlanlar üçün isä 12 15 yaşlarıdır.
c) Uşaqlara bu yaşlara çatıncaya qädär, din bilgisi öyrädilmäsi ata-ananın borcudur.
Özünü tanımış, ağlı başında olan här bir Müsälmanın bütün işi, yaşayışı din baxımından üç qismä bölünür:
1 Dindä yerinä yetirilmäsi ämr edilänlär,
2 Dindä yerinä yetirilmäsi yasaq edilänlär,
3 Dindä yerinä yetirilmäsi vä ya yetirilmämäsi särbäst olan işlär.
I Yerinä yetirilmäsi ämr edilänlär:
1 Yerinä yetirilmäsi här käsä qäti olaraq ämr olunan işlärdir.
Dästämaz almaq, beş vaxt namazı qılmaq, Ramazan orucunu tutmaq, malın zäkatını vermäk kimi... Bunlara Färz deyilir. Bu cür ämrlärin yerinä yetirilmäsi mütläq lazımdır. Üzrsüz tärk edänlär axirätdä cäza çäkär. Bu cür ämrlärä inanmayan dindän çıxar.
Dästämaz almaq, namaz qılmaq, ramazan orucunu tutmaq, zänginin zäkat vermäsi, cänazä namazı qılmaq kimi edilän ibadätlär bu qäbildändir.
a) Färz olan ämrlärdän bir qismini här bir müsälmanın yerinä yetirmäsi boynunda borcdur. Onun yerinä başqa birisi bu işläri görä bilmäz. Bu cür ibadätlärä: Farzı ayın deyilir. Dästämaz, namaz kimi.
b) Bä'zi ibadätlär dä vardır ki, Müsälmanlardan bä'ziläri yerinä yetirärsä, yerinä yetirmäyänlärdän borc düşär. Cänazä namazı kimi. Bu cür ibadätlärä: Färzi Kifaye deyilir.
2 Yerinä yetirilmäsi, färz kimi qäti dälillärä dayanmayan işlärdir. Bunların da yerinä yetiril-mäsi lazımdır. Yerinä yetirmäyän cäzaya mä'ruz qalar.
Bu cür ämrlärä Vacib deyilir. Bayram namazı qılmaq, Qurban Bayramında gücü çatanın qurban käsmäsi kimi.
3Färz, vacib olmayıb, Peyğämbär Äfändimizin ibadät olaraq çox zaman yerinä yetirdiyi vä bä'zän dä yerinä yetirmädiyi işlärdir ki, bunların adına da Sünnät deyilir.
a) Sünnät olan ämrläri vä işläri yerinä yetiränlär savab qazanırlar. Üzrsüz tärk edänlär isä Peyğämbärimizin şäfaätindän uzaq qalmış olurlar.
b) Peyğämbär Äfändimizin süräkli olaraq yerinä yetirdiyi vä yerinä yetirin dediyi işlärä: tä'kidli sünnät deyilir. Sabah namazının färzindän öncä iki; günortanın färzindän öncä dörd vä sonra iki; axşamın färzindän sonra iki; gecänin (eşä) färzindän sonra qılınan iki rük'ät namaz kimi.
s) Peyğämbär Äfändimizin bä'zän yerinä yetirib, bä'zän dä tärk etdiyi şeylärä tä'kidsiz sünnät deyilir. Bu cür sünnätlärin yerinä yetirilmäsindä savab vardır. Yerinä yetirmäyänlär günah işlämiş olmazlar.
İkindi vä gecänin färzlärindän öncä qıldığımız dörd rük'ät sünnät bu qäbildändir.
4 Müstehab: yerinä yetirilmäsi dinä görä yaxşı vä xoş görülän işlärdir. Qämäri ayların 13, 14, 15ci günläri tutulan oruclar kimi.
II Dindä yerinä yetirilmäsi yasaq edilänlär:
1 Haram: Yerinä yetirilmäsi dinä görä qäti olaraq yasaq edilän işlärdir. Adam öldürmäk, zina etmäk, quldurluq etmäk, yalan söylämäk, ata-ananın üzünä qayıtmaq, üsyan elämäk kimi.
Bu cür yasaqların yerinä yetirilmämäsi mütläq lazımdır.
Yerinä yetiränlär axirätdä cäza çäkär, inanmayanlar dindän çıxar.
2 İşlänmäsi qäti olmayan dälillärlä yasaq edilän işlärä Mäkruh deyilir.
Mäkruh iki qisimdir.
a) Tährimän mäkruh olanlar,
b) Tänzihän mäkruh olanlar.
Tährimän mäkruh olanlar, harama yaxındır. Vacibi tärk etmäk kimi. Bunlardan çäkinmäk lazımdır vä tänzihän mäkruh olanları da elämämäk mäqsädä uyğundur.
3 İbadäti pozan şeylärä Müfsid deyilir. Namaz qılarkän danışmaq, oruc ikän yemäk, içmäk kimi.
III Dindä yerinä yetirilmäsi vä ya yerinä yetirilmämäsi särbäst olanlar:
Yerinä yetirilmäsi vä ya yerinä yetirilmämäsi särbäst olan işlärä: Mubah deyilir. Yemäk, içmäk, gäzmäk kimi.
İBADÄT
Bütün varlıqların yaradıcısı olan Räbbimiz bizä saysız-hesabsız ne'mätlär vermişdir. Bu ne'mätlärä görä Yaradana minnät vä hörmät elämäk, Onun bütün ämrlärini yerinä yetirmäk vä yasaqlarından çäkinmäk qulluq borcudur.
Allahın ämr etdiyi kimi bu borcu ödämänin adına: İbadät deyilir.
İbadät yalnız Allaha vä ancaq Allah ämri olduğu üçün edilir. Allahdan başqa ibadät ediläcäk häqiqi bir müqäddäs yoxdur.
İbadät Allahın ämr etdiyi kimi edilir. Azaldılıb çoxaldıla bilmäz. Heç bir zaman vä heç bir surätdä däyişdirilä bilmäz.
İbadät imanımızın qoruyucusudur. Onu saxlayan insan ruhunu ucaldar. İbadätsiz iman tählükä-dädir.
İslamda ibadät üç yolla olur:
1 Bädänlä olur: namaz, oruc kimi. Başqa birisi väkil ola bilmäz.
2 Mal ilä olur: zäkat kimi.
3 Häm mal vä häm dä bädänlä olur: Häcc ibadäti kimi.
Bunlardan namaz ibadätlärin ucası, dinin diräyidir. Här gün beş vaxtda qılınır. Namazın birinci şärti dä tämizlikdir.
Dindä iki cür tämizlänmä vardır:
1 Bädänimizi, geydiklärimizi, namaz qılacağımız yeri: namaza ängäl olacaq qädär, dindä pis sayılan şeylärdän tämizlänmäkdir. Bu cür tämizlänmäyä "näcasättän tämizlänmä" deyilir.
2 Dästämazsız vä cünüb (cinsi älaqä vä bänzär şeylär) olanların, dästämazsızlıqdan dästämaz almaqla, cünüblükdän qurtarmaq üçünsä boy dästämazı almaqla (qüsl etmäklä) edilän tämizlikdir. Buna "hadesdän tämizlänmä" deyilir.
Här iki cür tämizlik su ilä edilir.
SULAR
Dindä sular iki cürdür:
1 Yağış, qar, dolu, çay, bulaq, göl, däniz, quyu suları kimi sular. Tämiz su qarışıqsız sudur.
2 Gül suyu, üzüm suyu, qarpız suyu, çiçäk suyu kimi sulara da "mukayyet su" deyilir. Bu cür sularla dästämaz alınmaz, qüsl edilmäz. Ancaq bu sular pisliyi tämizläyär.
Sular işlänmälärinä görä beş qrupa bölünür:
1 Qoxuları, rängläri, dadları xarab olmamış sular häm tämiz, häm dä tämizläyicidirlär. Bu sularla dästämaz alınır; qüsl edilir; här cür tämizlik işläri görülür; içilir; yemäk bişirilir.
Ağzı tämiz insanın, dävä, sığır, qoyun, keçi kimi äti yeyilän heyvanların, atın, pislik yemäyän quşların artıqları bu qrupa girir.
2 Pişik, küçädä gäzän toyuq cinsindän olan heyvanlarla yırtıcı quşların, özlärindän qorunulması mümkün olmayan heyvanların artıqları ikinci qrupdandır. Bu cür sularla dästämaz alınır, qüsl edilir; ancaq tämiz su varkän belä suları, dästämaz vä qüsl üçün işlätmäk tänzihän mäkruhdur.
3 Dästämaz alınan vä qüsl edilän işlänilmiş sular täkrar dästämaz vä qüsldä işlädilmäz. Belä sularla yalnız çirkab tämizlänir.
4 Ev heyvanlarından eşşäk vä onun doğduğu qatırın artığı şübhäli sudur.
Tämiz su olmadığı zaman, bu cür sularla dästämaz alınıb qüsl edilmäklä bärabär, ayrıca bir torpaqla da täyämmüm (su olmadıqda torpaq, qum vä başqa vasitälärlä tämizlänmä) edilir.
5 İçinä çirkab qarışmış, axar olmayan az su vä ya içinä çirkab qarışmaqla dadından, rängindän, iyindän här hansı biriylä mä'lum olan axar çox sular tämiz deyildir. Belä sularla dästämaz alınmaz, qüsl edilmäz.
İt, donuz, canavar, meymun vä bunlara bänzär yırtıcı heyvanların artıqları bu qrupdandır. Tämiz deyildir.
QADINLARDA QADINLIQ HALLARI
Qadınlarda ibadätä ängäl olan üç hal vardır:
1 Aybaşı halı: häddi-büluğa çatan (919 yaşları), xästä olmayan qadınların ayda 310 gün arasında rahimlärindän (uşaqlıqdan) gälän qandır. Belä zamanlarda qadınların namaz qılması, oruc tutması, Quran oxuması, Qurana toxunması, kişi ilä cinsi älaqäyä girmäsi, mäscidä girmäsi yasaqdır. Dua etmäk mäqsädiylä Qurandan bä'zi ayäläri äzbär oxumaqda bir ziyan yoxdur.
Qan käsilincä qüsl edilär, keçirdiyi namazları qäza hesab etmäz, yalnız tuta bilmädiyi orucları tutar.
2 Zahı halı: uşaq doğan qadın üçün, än çox qırx gün zahılıq dövrü sayılır. Bu müddät içindä yuxarıda sayılan ibadätlär onun üçün haramdır.
3 Üzrlü olduğu vaxtlar: qadınların aybaşı vaxtında üç gündän az, on gündän çox, zahılıqda qırx gündän sonra, qızlarda doqquz yaşından ävväl vä qadınlarda hamilälik dövründä ikän qan gälirsä üzrlü sayılır.
Üzrlü sayılan vaxtlarda qan davam etsä dä, ibadätlärini edärlär.
XÄSTÄ OLANLAR
Ara vermädän burnu qanayan, sidiyi axan, xästä gözlärindän, qulaqlarından su axan şäxslär üzrlü sayılırlar.
Belä şäxslärdä xästäliyin bir namaz vaxtı namazı qılıncaya qädär, käsilmämäsi lazımdır.
Beläläri xästäliyi davam etdiyi halda, ibadätlärini edärlär.
Yalnız bir vaxtın dästämazı ilä digär vaxtın namazını qılmazlar. Här vaxt namaz üçün ayrıca dästämaz almaları lazımdır.
DÄSTÄMAZ VÄ QÜSL
Dindä dästämazsız, qüslsüz yerinä yetirilmäyän ibadätläri yerinä yetirmäk üçün, qüsl etmäk, dästämaz almaq lazımdır.
DÄSTÄMAZ
Dästämaz belä alınır:
1 Niyyät edilir, Äuzü-Bäsmälä (Äuzü billahi min eş-şeytanir-racim Qovulmuş şeytanın şärindän Allaha sığınıram) çäkilir.
2 Ällär üç däfä tämizcä yuyulur.
3 Sağ ällä ağıza su alınaraq, üç däfä çalxalanmaq şärtiylä ağız yuyulur, varsa fırça, diş tämizläyän işlädilir. Yoxsa dişlär barmaqla silinäräk tämizlänir.
4 Üç däfä dä sağ ällä buruna su çäkib, sol ällä silinäräk burun tämizlänir.
5 Üzün här bir täräfi, üç däfä yuyulur.
6 Öncä sol äl sağ qol, sonra da sağ ällä sol qol, dirsäklärlä bärabär, üç däfä yuyulur.
7 İslaq sağ älin içi ilä başın dörddä biri sığanır.
8 İslaq ällärin kiçik vä ya şähadät barmaqlarıyla qulaqların içi, baş barmaqlarla qulaqların çölü, yerdä qalan üç barmaqla da änsä sığanır.
9 Öncä sağ, sonra sol ayaq dizdän aşağı yuyulur. Beläcä dästämaz tamamlanmış olur.
Dästämazın ävvälindän sonuna qädär edilän bu häräkätlärdän:
1 Bir däfä suyu alından axıdaraq, üzü yumaq,
2 Dirsäklärlä birlikdä älläri yumaq,
3 Başın dörddä birini islaq ällä sığamaq (sığallamaq),
4 Ayaqları topuqdan yuxarıyla birlikdä yumaq: dästämazın färzläridir.
Bunlardan biri äskik olur vä su dästämaz äzalarından damla-damla axana qädär axıtmaq şärtiylä işlädilmäzsä, dästämaz alınmış hesab olunmaz. Bunlardan başqa digärläri: dästämazın sünnätläri olub, onu tamamlayır.
DÄSTÄMAZIN MÄKRUHLARI
1 Sünnätläri tärk etmäk,
2 Suyu dästämaz äzalarına (üzvlärinä) çırparaq işlätmäk,
3 Suyu qädärindän artıq vä ya äskik işlätmäk,
4 Dästämazı pis yerdä almaq, dästämazın fäzilätini azaldır. Bu väziyyätlär dästämazın mäkruhlarıdır.
Dästämaz bu hallardan biriylä pozulur:
1 Ön vä arxadan sidik, pislik vä arxadan qaz çıxması,
2 Bädändän qan, irin, sarı suyun axması,
3 Ağız dolusu qusmaq,
4 Ağızdan qan gälmäk (tüpürcäkdän az olarsa, zärär etmäz),
5 Yataraq vä ya bir yerä dayanaraq mürgülämäk,
6 Bayılmaq (özündä olmamaq),
7 Särxoşluq.
Bunlarla bärabär, ağlamaqla axan göz yaşı, bädändän çıxıb ätrafa yayılmayan qan vä irin dästämazı pozmaz.
Namazda ikän, ayaqda vä ya äyilmädän vä dayanmadan oturarkän yatmaq da dästämazı pozmaz.
MÄSH VÄ HÖKMLÄRİ
Ayağı topuqlarıyla bärabär örtän ayaqqabıya "mäst" deyilir.
Mäsh: dästämaz aldıqdan sonra mäst, boğazlı botinka, yumşaq ev ayaqqabısı, altı meşinli qalın corab kimi ayaq topuqlarını içärisinä alacaq bir şey geyilärsä, sonradan dästämaz alınarkän ayaqları yumaq yerinä, ällär isladılaraq sağ älin açılmamış barmaqlarıyla sağ ayağın, sol ällä dä sol ayağın uclarından ayaq biläklärini (topuqlardan bir qädär yuxarını) aşacaq qädär yuxarı doğru mästin üzäriylä üç däfä barmaqla sığallanır.
Mästin ayaq üstündäki qismini üç barmaqla sığamaq färz, islaq barmaqları açıb, uclarını ayaq barmaqları üstündä olan täräflärini sığıyaraq topuq sümüyünä qädär uzunlamasına bir däfä mäsh etmäk sünnätdir.
MÄSHİN ŞÄRTLÄRİ
Mäst üzärindä mäshin sähih ola bilmäsi üçün, mästin dästämazlı olaraq geyilmiş olması, üzärinä mäst edilmäsi istänilän mästin biläkläri (topuqdan yuxarını) aşacaq qädär ayağı här täräfdän örtmäsi, içinä su girmämäsi, ayağın üç kiçik barmağı sığacaq qädär açığı, söküyü, yırtığı olmaması, ayaqda bağlamadan dura biläcäk qädär qalan vä yol yerimäyä davamlı olması, här ayağın ön hissäsindän älin än kiçik barmağıyla än azı üç barmaq qädär bir qisminin mövcud olması şärtdir. Ayaqlardan birinin ön täräfi käsik olduqda, mäsh caiz deyildir. Bu zaman ayaqların här ikisini yumaq lazımdır. Yalnız bir ayağı olan bir adam, o ayağındakı mästä mäsh edä bilär.
Dağda, bağda, tarlada geyilän sapoqlara da mäsh edilib, onunla namaz qılına bilär.
YOLÇULARA VÄ YOLÇU OLMAYANLARA GÖRÄ MÄSHİN MÜDDÄTİ
Yolçular dästämazlı olaraq mästlärini geydikdän sonra, o dästämazın pozulduğu zamandan e'tibarän, üç gün üç gecä, yä'ni yetmiş iki saat, yolçu olmayanlar isä, bir gün bir gecä, yä'ni iyirmi dörd saat mästlärini çıxarmadan üzärinä mäsh edärlär.
Mäshi pozan şeylär:
1 Dästämazı pozan şeylär dästämaz alınarkän, täkrar mäshi mäcbur etdirir.
2 Mästlärdän biri vä ya här ikisinin ayaqdan çıxması vä ya çıxarılması (ayağın mästin boğazına qädär çıxması da buna aiddir).
3 Mäsh müddätinin keçmäsi.
4 Mäst içindä ayaqlardan birinin tamamän vä ya çox qisminin islanması mäshi pozur.
İlk dästämaz pozulduqdan sonra, täkrar alınan dästämaz pozulmadan bu hallar baş verärsä, dästämaz almaq lazım gälmäyib yalnız ayaqlar yuyulur.
SARĞI VÄ YA YARA ÜZÄRİNÄ MÄSH ETMÄK
Yara, äzik, qırıq, çıxıq üzärindäki taxta sarğıları vä ya bağları açıb isti vä ya soyuq su ilä yumaq vä yaxud islatmaq zärärli olduğu täqdirdä, istär bunların, istärsä dä üzärindäki pambıq, gips, plastır vä därman kimi şeylärin üzärindän bir däfä mäsh etmäk yuma yerini tutur.
Sarğı üzärini mäsh etmänin müddäti yoxdur. Yaxşılaşıncaya qädär mäshä davam etmäk caizdir. Sarğıların dästämazlı olaraq sarınması da şärt deyildir. Sarğını däyişdirdikdä mäshin yenidän yerinä yetirilmäsi lazım gälmir.
Dästämaz äzasının (tämizlänän bädän üzv-lärinin) yarısında vä ya çoxunda, az miqdarda da olsa şikästliyi olan bir käs täyämmüm (torpaq, qum vä başqa vasitälärlä dästämaz almaq) edär. Dästämaz äzasının çoxu sağlam, azı şikäst isä sağlamını yuyub, şikäst olan hissäni mäsh etmäk lazım gälir, täyämmüm edilmäz. Çünki yumaqla täyämmüm birläşdirilmäz. Yä'ni şikäst olmayan yeri yuyub, şikäst yer üçün täyämmüm etmäk caiz deyildir.
QÜSL (BOY DÄSTÄMAZI)
Qüslü vacib edän hallar:
1 Qadınlar zahılıqdan vä aybaşı hallarından qurtarınca,
2 Qadına yaxınlaşınca (cinsi münasibät),
3 Yuxuda mäni (cinsi ifrazat) gälmäsi, oyaqkän vä ya başqa bir surätlä mäninin şähvätlä çıxmasıyla insan natämiz sayılır. Qüsl edilmädikcä natämizlikdän çıxılmaz. Bu yuyulma şäklinä qüsl (boy dästämazı) deyilir. Qüsl färzdir.
Qüsl (boy dästämazı) aşağıdakı ardıcıllıqla yerinä yetirilir:
1 Öncä bismillahirrähmanirrähim deyä niyyät edilir.
2 Ällär yuyulduqdan sonra, bädändä mäni (cinsi ifrazat) vä ya namaza ängäl olan pislik varsa tämizlänir.
3 Bundan sonra eynilä namaz dästämazı kimi dästämaz alınır.
4 Dästämaz bitincä başa, sağ vä sol çiyinlärä üç däfä su tökülür. Här tökändä bädän yaxşıca yuyulur. İynä ucu qädär bir yer dä quru buraxılmır. Beläcä qüsl tamamlanmış olur.
Yerinä yetirilän bu häräkätlärdän:
1 Ağıza su alıb boğaza qädär çalxalamaq,
2 Gänziyä qädär buruna su çäkmäk,
3 Täpädän dırnağa qädär bütün bädäni yumaq, qüslün färzläridir. Bunlardan birinin äskik edilmäsiylä qüsl yerinä yetirilmiş olmaz; natämizlikdän çıxılmaz. Kişilärin saçlarının här täräfinä su vurmaları färzdir. Qadınların hörülü saçlarını açmaları şärt deyildir. Lakin saçlarının dibinä su vurmaları şärtdir.
TÄYÄMMÜM
Dästämaz vä ya qüsl üçün kifayät qädär su tapılmazsa vä ya su tapılsa da:
Suyun tapıldığı yerdä tählükä olursa,
Su 4 kilometrä qädär uzaqda isä,
Su işlätmäklä xästälänmäkdän qorxulursa,
Mövcud su dästämaz vä ya qüsldä işlänincä, özünün vä ya heyvanların susuz qalmasından qorxulursa,
Cänazä vä Bayram namazlarının gecik-mäsindän ändişä edilirsä,
Dästämaz vä qüsl yerinä, bädänin müäyyän yerlärini tämiz torpaqla mäsh etmäklä dästämaz alınmış vä qüsl edilmiş olur ki, ibadätin bu cürünä täyämmüm deyilir.
Yuxarıdakı hallarda dästämaz vä qüsl yerinä täyämmüm etmäk müsälmanlar üçün färzdir.
Täyämmümün yerinä yetirilmäsi
Täyämmüm üçün niyyät edildikdän sonra Bäsmälä (Bismillahir-Rähmanir-Rähim) çäkilir.
Açıq barmaqlarla älin içlärini tämiz torpağa vä ya torpaq cinsindän olan şeylärä sürtmäk (bu işdä äl ävvälcä iräli, sonra geri çäkilir vä sonra silkinir), ällärin içläriylä üzün här yeri mäsh edilir (sığınır).
Äl içlärini torpağa vuraraq vä eyni häräkätläri yerinä yetiräräk çirmänmiş qolların dästämazda yuyulan yerläri, yenä äl içläriylä mäsh edilir (Öncä sol älin baş vä şähadät barmaqları ayrılaraq yalnız digär üç barmaq içiylä, sağ äl känarının barmaq uclarından başlanır, dirsäyä qädär mäsh edilir. Qolun iç täräfi eyni älin ovuc içiylä mäsh ediläräk tamamlanır. Äl vä qolun mäsh edilmäyän yeri buraxılmır. Digär sol qol da hämçinin beläcä tämiz-länir). Täyämmüm bu surätlä tamamlanmış olur.
TÄYÄMMÜMÜN FÄRZLÄRİ
1 Niyyät,
2 Äl içlärinin torpağa birinci däfä sürtülmä-siylä üzün mäsh edilmäsi,
3 Äl içlärinin torpağa ikinci däfä sürtülmä-siylä qolların mäsh edilmäsi täyämmümün färzläridir.
Bu işlärdä ardıcıllığın gözlänilmäsi ilä üç färzdän qeyri häräkätlär, täyämmümün sünnätläridir.
TÄYÄMMÜMÜN POZULMASI
Dästämazı pozan şeylär
Suyun tapılması vä ya suyu işlätmä ängällärinin aradan qalxması täyämmümü pozur.
ÄZAN VÄ İKAMÄT *
Äzan Müsälmanlara namaz vaxtlarını bildirir. Vaxt girincä oxunur. Beş vaxt namaz üçün ämr edilmiş müekket (Peyğämbärimizin davamlı olaraq yerinä yetirdiyi) sünnätdir.
Äzan yüksäk säslä oxunur. Oxuyana: Müäzzin deyilir.
ÄZAN
Allahü Äkbär, Allahü Äkbär, Allahü Äkbär, Allahü Äkbär,
Äşhädü än la ilahä illällah, äşhädü än la ilahä illällah
Äşhädü ännä Muhammedür-Räsulüllah
Äşhädü ännä Muhammedür-Räsulüllah,
Hayye ales-Salah, hayye ales-salah,
Hayye alel-felah, hayye alel- felah,
Allahü Äkbär, Allahü Äkbär.
La ilahä illällah.
Sabah äzanında "Hayye alel-felah"dan sonra iki däfä "Es-salatü hayrun minennevm" älavä olunur.
Äzan beş vaxt namaz ilä Cümä namazı üçün oxunur.
Bir mäsciddä oxunan äzan vä ikamät o mäsciddä täk vä camaatla qılınan bütün namazlara kifayät edär.
Bir mähällädä oxunan äzan, o mähällänin hamısı üçündür.
İkamätin sözläri äzan kimidir. Yalnız "Hayye alel-felah"dan sonra iki däfä "Kad kametis-salah" älavä olunur.
İkamät färz namazlardan ävväl alınır, ancaq Cänazä namazında ikamät alınmaz.
NAMAZ
Namaz dinin diräyi, ibadätlärin än üstünüdür.
Cänabi-Haqqın varlığını, birliyini täsdiqdän sonra qulluq borcu olaraq beş vaxt namaz gälir. Beş vaxt namaz hicrätdän il yarım ävväl Mäkkädä färz qılınmışdır.
Häddi-büluğa çatan, ağlı başında olan här bir müsälmana, gündä beş vaxt namaz qılmaq färzdir.
Namazı tärk edän Allahın ämrinä qarşı çıxmış olur. Axirätdä cäza çäkär.
Namaz Allahın bizä verdiyi saysız ne'mätlärinä qarşı Yaradanımıza şükran vä qulluq borcumuzdur.
Namaz qılanlar Allahın ämrini yerinä yetirmiş, borclarını ödämiş, buna görä Allahın xoşnudluğunu qazanmış, axirätdä säadätä qovuşmuş olurlar.
NAMAZIN NÖVLÄRİ
Färz namazlar:
1 Allahın qäti ämriylä här bir müsälmanın boynunda borc olan namazlardır (Beş vaxtda qılınan namazlar vä Cümä namazı kimi).
2 Müsälmanlardan bä'zilärinin qılmasıyla, digärlärinin üzärindän düşän namazlar (Cänazä namazı kimi).
Vacib namazlar:
Vitir (axşam ibadäti vä namaz), bayram, adak (näzir), tavaf (Käbä üçün qılınan namaz) vä pozulan nafilä namazlarının (beş vaxt namazdan älavä olanlar) qılınmasıdır.
Nafilä namazlar:
Färz vä vacib olan namazlardan artıq qılınan namazlardır.
NAMAZ VAXTLARI
Här bir işin konkret bir zamanı olduğu kimi, färz namazların da qılınması üçün müäyyän vaxtlar vardır.
Dindä 24 saatlıq bir gün, 5 vaxta bölünmüşdür. Beş vaxt namazın vaxtlı-vaxtında qılınması lazımdır.
Namaz vaxtları:
Sabah, Günorta, İlkindi, Axşam vä Gecä (Eşä)dir.
Sabah namazının vaxtı:
Üfüqdä aydınlığın yayılmağa başlamasından vä günäş doğmasından bir az ävvälä qädär olan zamandır.
Günorta namazının vaxtı:
Günäş tam täpämizä gäldikdän bir az sonra başlayır. Yer üzündä dikili bir şeyin kölgäsi bir vä ya iki misli oluncaya qädär davam edir.
İlkindi namazının vaxtı:
Günorta vaxtı bitändän günäş batıncaya qädär olan zamandır.
Axşam namazının vaxtı:
Günäş batandan sonra başlayır. Günäşin batdığı yerdä qızıllıq vä ya bäyazlıq yox oluncaya qädär sürür.
Gecä (Eşä) namazının vaxtı:
Axşam vaxtı bitdikdän, sabah namazının vaxtı girincäyä qädär olan zamandır. Här bir namaz vaxtında qılınır. Vaxtı girmädän öncäki namazlar qäbul olunmaz.
Här hansı bir üzrlü säbäbä görä vaxtında qılınmayan namazlar, başqa bir vaxtda qäza olaraq qılınırsa da, namazı säbäbsiz gecikdirmäk günahdır.
Aşağıda göstärilän üç vaxtda; ävväldän üzärindä färz vä ya vacib olaraq borc qalan namazları qılmaq sähih olmaz.
1 Günäş doğarkän,
2 Günäş tam täpädä ikän,
3 Günäş batarkän*.
Günün aşağıdakı vaxtlarında da nafilä (beş vaxt namazdan älavä qılınan) namaz qılmaq mäkruhdur.
1 Sabah namazından sonra,
2 İlkindi namazından sonra,
3 Axşam namazının färzindän ävväl,
4 Bayram namazlarından ävväl vä sonra,
5 Häccdä birlikdä qılınan iki namaz arasında,
6 Vaxt daralıb, vaxtın färzini qıla biläcäk zamandan başqa vaxt qalmayınca,
7 Färzä durmaq üzrä ikamät gätirirkän (sabah namazının sünnäti xaric),
8 Dästämaza vaxt qalmamışkän,
9 Namaz qılanın sevdiyi bir yemäk ortaya qoyulunca.
Beş vaxt namazın rük'ätläri (häräkätläri)
Rük'ät: Namazda ayaq üstä durmaq, Qurani-Kärim oxumaq, rüküa varmaq (äyilmäk, dizi üstä çökmäk), iki däfä säcdä etmäkdän ibarät olan häräkätlärin cäminä rük'ät deyilir.
Namaz rük'ätlärdän meydana gälir.
Beş vaxt namaz rük'ätlärinin sayı:
Beş vaxt namazın rük'ätläri:
Sünnät Sünnät
Namazın Adı Färzdän Färzdän Cämi
Öncä Färz Sonra Vitir Rük'ät
Sabah Namazı 2 2 - - 4
Günorta Namazı 4 4 5 - 10
İlkindi Namazı 4 4 - - 8
Axşam Namazı - 3 2 - 5
Gecä Nama 4 4 2 3 13
14 17 6 3 40
NAMAZIN ON İKİ FÄRZİ:
Namazda on iki färzdän biri olmazsa, namaz tam olmaz, o zaman täkrar qılınmalıdır.
Namazın xaricindäki şärtlär:
1 Dästämazsız olanın dästämaz alması, qüslü vacib olanın qüsl etmäsi (dästämazsız, cünüb (natämiz) vä zahı halında olanlar namaz qıla bilmäz),
2 Bädändä, geyilän alt vä üst paltarlarda, namaz qılınacaq yerdä namaza ängäl olacaq qädär pislik varsa tämizlänmäsi,
3 Bädändä açılması yasaq olan yerlärin örtülmäsi,
a) Kişilärdä: göbäklä diz qapaqlarının arası,
b) Qadınlarda: üz, äl vä ayaqlardan başqa här yer,
4 Namazı qiblä (Kä'bä)yä täräf qılmaq. Namazda vücud (bädän) Qiblädän çevrilärsä, namaz pozular,
5 Beş vaxt namazı vaxtları içindä qılmaq,
6 Qılacağı namazın hansı namaz olduğunu xatırlayıb niyyät etmäk. Dillä söylänmäsi sünnät-dir.
Namazın içindäki färzlär (namazın altı rüknü häräkäti):
1 Namaza täkbirlä başlamaq. Buna: "İftitah täkbiri" deyilir.
2 Kıyam: Namazda ayaq üstä durmaq (Şikästliyi olmayanların färz, vacib olan namazları ayaq üstä qılması lazımdır).
3 Qiraät: Namazda ayaq üstäykän Qurandan bir parça oxumaq,
4 Rüku: Ällär dizlärä çatacaq qädär äyilmäk,
5 Sücud: Bununla bärabär alnı, äl, diz vä ayaqları yerä qoymaq surätiylä iki däfä säcdä etmäk,
6 Namazın sonunda täşähhüd miqdarı (qısa bir vaxta) oturmaq.
Sayılan bu on iki färzdän biri äskik olursa, namaz tam olmaz.
NAMAZ NECÄ QILINIR
Namazın düzgün qılınmasını öyränmäk üçün aşağıdakı işlärin ardıcıllıqla yerinä yetirilmäsi lazımdır:
Namaz içindä yerinä yetirilmäsi lazım olan şeylärin yaxşıca anlaşılması mäqsädilä sabah namazının iki rük'ät färzini bärabär qılaq:
1 Dästämazlı olaraq, Qibläyä qarşı durur, "Niyyät etdim Allah rizası üçün sabah namazının färzini qılmağa" deyib, ällärimizi qulaqlarımıza qädär qaldırıb, bu zaman "Allahü Äkbär" deyäräk sağ älimizi sol älimiz üzärinä qoyaraq göbäyin altında bağlayırıq (Qadınlarda sağ ällärini sol älläri üstünä qoyarlar, ancaq köksläri üstündä tutarlar).
Bundan sonra "Sübhanäkä" oxunur.
SÜBHANÄKÄ
Sübhanäkä Allahümmä vä bi-hamdik(e), vä tebareke'smük(e), vä teala ceddük(e), vä celle senaük(e), vä la ilahe qayrüke.**
Äuzü - Bäsmälä çäkilir.
Euzü billahi mineş-şeytanir-racim. Bismillahir-rähmanir-Rähim.
2 Sonra Fatihä vä Qurandan bir surä vä ya uzunca bir ayä, yaxud da üç qısa ayä oxunur.
FATİHÄ SURÄSİ
KEVSER SURÄSİ
İHLAS SURÄSİ
FELAK SURÄSİ
NAS SURÄSİ
3 Allahü Äkbär deyäräk äyilir, säcdä edirik. Bu äyilmä zamanı bel vä baş düzgün tutulur. Üç kärä: "Sübhanä räbbiyäl-Azim" deyirik. Sonra düzälir: "Semiallahü li-men hamideh" deyib, "Sübhanallah" deyäcäk qädär dururuq.
4 "Allahü Äkbär" deyäräk öncä dizläri, sonra älläri, daha sonra alnı vä burnumuzu yerä qoyuruq. Bu halda üç kärä: "Sübhanä Räbbiyäl-Ala" dedikdän sonra: "Allahü Äkbär" deyäräk düzälib, "Sübhanallah" deyäcäk qädär otururuq. Yenä: "Allahü Äkbär" deyäräk, täkrar säcdä edir, birincidä etdiklärimizi eynilä täkrarlayırıq. "Allahü Äkbär" deyäräk ayağa qalxıb, ällärimizi bağlayırıq. Bu surätlä bir rük'ät namaz tamamlanmış olur.
5 İknci rük'äti qılmaq üçün ayağa qalxınca, yalnız Bäsmälä çäkäräk Fatihä vä Qurandan oxuyacağımızı oxuyuruq. İkinci rük'ätin axırında yerä diz çöküb, ällärimizi dizlärimiz üzärinä qoyaraq otururuq. Oturduğumuz yerdä "Et-tähiyyatü"yü, "Salavatlar"ı vä "Dua"nı oxuyuruq:
ET-TÄHİYYATÜ
Et-Tähiyyatü lillahi ves-salevatü vettayyibatü Äs-sälamü äleyke eyyühe'n-Näbiyyü vä rähmätulllahi vä berekatühü. Äs-sälamü aleyna vä ala ibadi'llahi's-salihin. Äşhädü än la ilahä illällah vä äşhädü ännä Muhammeden abdühu vä räsulühü.
SALAVATI ŞÄRİFÄ
Allahümme salli ala Muhammedin vä ala ali Muhammedin. Kema salleyte ala İbrahime vä ala ali İbrahime, inneke hamidün mecid.
Allahümme barik ala Muhammedin vä ala ali Muhammedin. Kema barekte, ala İbrahime ve ala ali İbrahime, inneke hamidün mecid.
DUA
"Räbbäna atina fi'd-dünya haseneten vä fil-ahireti haseneten väkına azabe'n-nar, bi rahmetike ya erhame'r-rahimin.
Rabbenağfirli vä li-valideyye vä lil'mü'minine yevme yekumü'l-hisab."
Ävvälcä başımızı sağ çiynä çevirib baxaraq: "Äs-Sälamü äleyküm vä rähmätullah" deyib, sonra başımızı sol çiynä çeviräräk eyni şeyi täkrar söylä-yirik. Beläcä iki rük'ät namaz tamamlanmış olur.
Yalnız vä camaatla qılınan här namazda, salamdan sonra: "Allahümme ente's-sälamü vä minke's-sälam. Tebarekte ya ze'l-celali ve'l-ikram" deyirik.
Sabahın iki rük'ät färzi bu surätlä tamamlanmış olur. İki rük'ät sünnäti dä beläcä qılınır.
Dörd rük'ätli färz namazların birinci oturuşunda yalnız "Et-Tähiyyatü" oxunduqdan sonra ayağa qalxırlar.
Son iki rük'ätindä "Bäsmälä" çäkiläräk yalnız "Fatihä" oxunur. Surä vä ya ayä oxunmaz.
Dörd rük'ätli tä'kidli sünnätlärin dörd rük'ätli färzlärdän färqi, son iki rük'ätdä "Fatihä"dän sonra surä vä ya ayä oxunmasıdır.
Dörd rük'ätli tä'kidsiz sünnätlärin tä'kidli sünnätlärdän färqi, birinci oturuşda "Et-Tähiyyatü"dän sonra "Salavatlar"ın oxunması vä üçüncü rük'ät başında, "Sübhanäkä" vä "Äuzü-Bäsmälä" oxunmasıdır.
Axşam namazının üç rük'ät färzinin üçüncü rük'ätindä yalnız "Fatihä" oxunur.
VİTİR NAMAZI
"Vitir" namazı (axşam ibadäti vä namaz) vacibdir. Üç rük'ätdir. Vaxtı gecä zamanıdır. Gecä namazından sonra qılınır.
Vitir Axşam namazının färzi kimi qılınır. Yalnız üçüncü rük'ätdä, Fatihädän sonra surä vä ya ayä oxunur. Bundan sonra iftitah (açılış) täkbiri alınaraq vä ällär qulağa qädär qaldırılaraq täkrar bağlanır vä Kunut (vitir namazının üçüncü rük'ätindä oxunan dualar) oxunur.
KUNUT DUALARI
Allahümme inna nesteınüke vä nesteğfirüke ve nestehdıke ve nü'minü bike ve netubü ileyke ve netevekkelü aleyke ve nüsnı aleyke'l-hayra küllehu neşkürüke ve la nekfürüke ve nahleu ve netrükü men yefcürük.
Allahümme iyyake na'büdü ve leke nusallı ve nescüdü ve ileyke nes'a ve nahfidü nercu rahmeteke ve nahşa azabeke inne azabeke bi'l-küffari mülhık.
NAMAZIN VACİBLÄRİ
1 Namaza "Allahü Äkbär" sözüylä başlamaq,
2 Dörd rük'ätli färzlärin ilk iki rük'ätindä, nafilä namazların (beş vaxt namazdan älavä qılınan) här rük'ätindä "Fatihä"ni oxumaq,
3 İki säcdäni bir-birinin ardınca yerinä yetirmäk, säcdädä burnu yerä vurmaq,
4 Här färzi tä'rif edildiyi kimi yerinä yetirmäk, birindän digärinä keçişdä "Sübhanallah" deyäcäk qädär ara vermäk,
5 Üç vä dörd rük'ätli namazlarda, ikinci rük'ätdän sonra oturmaq: birinci oturuş,
6 Camaatla qılınan namazlardan sabah, Cümä, Bayram, Täravih (ramazanda edilän ibadät) vä vitir namazlarının här rük'ätindä; Axşam vä Gecä namazlarının da ilk iki rük'ätlärindä, mollanın "Fatihä" vä suräni ucadan; digärlärindä isä astadan oxuması,
7 Camaatla qılınan namazlarda mollaya qulaq asanların susması,
8 Vitir namazında "Kunut" oxumaq. Häm camaat, häm dä molla astadan oxuyurlar,
9 Bayram täkbirläri (ibadätläri). Bayram namazına aid altı täkbirlä birlikdä, son rük'ätin bu täkbirlärä uyğun olan rüku (säcdä ibadäti) täkbiri,
10 Namazın sonunda "Salam" vermäk,
11 Namazda yanıldıqda "Sähv Säcdäsi" etmäk.
Namazda zäruri olanlardan biri biläräkdän yerinä yetirilmäzsä, namazın täkrar qılınması vacibdir. Unudularaq yerinä yetirilmäzsä, "Sähv Säcdäsi" ilä namaz tamamlanır.
SÄHV SÄCDÄSİ
1 Namaz qılınanda färzlärdän biri unudularaq yerinä yetirilmäzsä (gecikdirilärsä),
2 Namaz qılınanda vaciblärdän biri unudularaq vaxtında yerinä yetirilmäzsä vä ya tärk edilärsä, Sähv säcdäsi yerinä yetirilir.
Sähv säcdäsi necä yerinä yetirilir?
Salam verän kimi namazdakı kimi iki däfä säcdä edilir vä "Et-Tähiyyatü", "Salavat" vä dualar oxunur. Salam veriläräk namazdan çıxılır.
Sähv säcdäsiylä namazdakı äskik tamamlanmış olur.
NAMAZIN SÜNNÄTLÄRİ
1 Namaza başlayarkän, Vitirdä kunuta başlayarkän vä Bayram täkbirlärini alarkän älläri qulaq säviyyäsinä qädär qaldırmaq, sonra bağlamaq,
2 Här namazın ilk rük'ätindä üräyindä "Sübhanäkä" oxumaq vä "Äuzü-Bäsmälä" çäkmäk,
3 Yalnız camaatla qılınan namazlarda Fatihädän sonra sässizcä "Amin" demäk,
4 Namazda iftitah (açılış) täkbirindän başqa bütün täkbirlär,
5 Rükudan (säcdädän) doğrulunca: "Semia'llahü limen hamideh" vä yavaşca: "Räbbäna leke'l-Hämd" demäk,
6 Äyilincä (rükuda) üç däfä: "Sübhane Rabbiye'l-azim" vä här iki säcdädä üç däfä: "Sübhane rabbiye'l-a'la" demäk,
7 Rükuda (säcdädä) barmaqlar açıq olaraq diz qapaqlarını tutmaq, dizläri, dirsäkläri dik vä küräyi baş ilä bärabärdä dümdüz tutmaq,
8 Säcdäyä düşärkän ävvälcä dizläri, sonra älläri, sonra üzü yerä qoymaq vä säcdädän qalxarkän ävvälcä üzü, sonra älläri, nähayät dizläri qaldırmaq. Şikästliyi olmayanlar üçün, säcdädä üzü älläri arasına almaq,
9 Oturanda älläri dizlärä qoymaq: "Et-Tähiyyatü"nü üräyindä oxumaq: son oturuşlarda "Et-Tähiyyatü"nü oxuduqdan sonra: "Allahümme salli vä Allahümme barik"läri oxumaq vä sonra "Dua" oxumaq,
10 Salam verärkän ävvälcä sağa, sonra başı sola çeviräräk: "Äs-Sälamü äleyküm vä rähmätullah" demäk,
Namazda: ayaq üstä säcdä yerinä, äyildikdä ayaqlara, oturarkän qucağa vä salamda çiyinlärä baxmaq savabdır (icazä veriländir).
NAMAZDA YERİNÄ YETİRİLMÄSİ MÄKRUH OLAN İŞLÄR
1 Bir yeriylä oynamaq, äsnämäk, gärnäşmäk,
2 Başqasının yanına çıxılmayacaq bir geyimlä vä qollar çırmäli olaraq namaza durmaq: namazda qayda-qanunu ilä oturmamaq,
3 Namazda gözläri yummaq vä ya yuxarı qaldırmaq, başı Qiblädän çevirmäk,
4 Camaatla qılınan namazlarda, ön sırada yer varkän ayrı durmaq, yanan atäşä, canlı şäklinä, qäbrä, insan üzünä qarşı namaza durmaq,
5 Yuxarıda sayılan sünnätläri yerinä yetirmämäk,
Bu işläri namazda elämäk vä daha başqa hörmätsiz işläri görmäk Mäkruhdur.
NAMAZI POZAN ŞEYLÄR
1 Namazda ikän danışmaq, bir şey yemäk, içmäk, özü hiss edäcäyi qädär gülmäk, salam vermäk, salam almaq, öskürmäk, üfürmäk, dayanaraq yatmaq, ah, of, uf demäk,
2 Täyämmümlü bir käsin (torpaq, qum vä s. dästämaz almış bir adam) suyu görmäsi, mäst zamanının keçmäsi, namaz qılınan vaxt Quranın mä'nasını pozacaq şäkildä yanlış oxunması,
3 Färzlärdän birinin tärk olunması,
4 Sinäni Qiblädän çevirmäk,
5 Sabah namazını qılarkän günäşin doğması,
6 Qadınlarla kişilärin bir sırada namaz qılması,
7 Görünmäsi haram olan yerlärin namaz qılınarkän açılması vä namazın şärtlärindän biri yerinä yetiräläcäk zaman açıq qalması,
8 İki rük'ätdän çox olan färzlärdä ikinci rük'ätdä bilä bilä salam vermäk.
NAMAZI CAMAATLA QILMAQ
Namazı camaatla qılmaq İslam Dininin älamätlärindändir. Camaatla qılınan namaz täkbaşına qılınandan 25 27 däfä daha savablıdır.
Şiddätli yağış, palçıq, qar, soyuq, isti, qaranlıq kimi çätinliklär vä şikästlik, qocalıq, mal, can qorxusu, yolçuluq kimi hallar olmadıqca, camaatı buraxmaq doğru olmaz. Çünki şeairi İslamiyyädän (İslam şäritindän) mühüm bir qayda tärk edilmiş olur.
Namaz qıldırana: Molla, mollanın ardında namaz qılanlara: Camaat deyilir. Molla olacaq kimsänin camaat arasında här baxımdan üstün olması lazımdır.
Camaatın mollaya qulaq asmasının sähih olması bu şärtlärä bağlıdır:
Namaza başlayarkän mollaya qulaq asmağa niyyät etmäk.
Camaatın namazıyla mollanın namazı eyni cinsdän olmalıdır. Mollanın qıldığı färz, camaatın qıldığı sünnät olarsa, mollaya uyğunlaşmış olmaz.
Kişinin qadına, uşağa; ağıllının däliyä vä särxoşa; sağlamın şikästä uyğunlaşması caiz deyildir.
Mollanın namazda sähvän bir säcdäni çox et-mäsi vä ya oturduqdan sonra ayağa qalxması kimi artıq elädiklärinä camaat ämäl etmäz, onu gözläyärlär.
Bu surätlä Molla xatırlayıb, ayağa qalxdığı artıq rük'ätdän (häräkätdän) oturarsa, camaat molla ilä bärabär salam verär. Ancaq säcdä älavä edärsä, camaat yalnız salam verär.
Ägär molla namazın son oturuşunu yerinä yetirmädän ayağa qalxıb, säcdäni älavä etmädän camaat salam verärsä, camaatın namazı fasid (pozulur) olur.
FÄRZ NAMAZLARDAN
CÜMÄ NAMAZI
Cümä günläri günorta namazı yerinä iki rük'ät Cümä namazı qılmaq färzdir. Bunu qılanlar, o günün günorta namazını qılmazlar.
Cümänin färzindän ävväl vä sonra dörd rük'ät dä cümänin sünnätläri qılınır.*
Cümä namazı camaatla qılınır. Färzdän öncä xütbä oxunur. Xütbä oxunması färzdir.
Üzärlärindä cümä namazı färz olmayan şäxslär:
1 Qadınlar,
2 Azad olmayanlar,
3 Xästälär, xästäliyinin artacağından qorxanlar, xästäyä baxanlar,
4 Yolçular (yolda olanlar),
5 Kor, götürüm, ayaqsız olanlar. Ancaq belä-läri cümäni qılarlarsa, o günün Günorta namazını qılmazlar.
Aşağıdakı şärtlärin biri olmayınca Cümä sähih olmaz:
1 Günorta vaxtının girmäsi,
2 Cümä namazından ävväl Xütbä oxunması,
3 Cümä namazı qılınan yerin här käsä açıq olması,
4 Molladan başqa än azı üç kişinin olması,
5 Cümä namazı qıldıranın izinli olması,
6 Cümä namazı qılınan yerin yaşlı adamları olan känd, şähär, qäsäbä olması.
XÜTBÄ
Cümänin färzindän ävväl, Mollanın Minbärä çıxıb hämd vä şükürlä Cänabi-Haqqı anması, mö'minlärlä dua etmäsi,
Xütbänin günorta vaxtında, namazdan ävväl vä Xütbä niyyätiylä camaata oxunması, namazla Xütbä arasına bir şey qarışdırılmaması şärtdir.
Cümä günü äzan oxununca, här bir Müsälman üçün işini buraxıb mäscidä getmäsi färzdir.
Şikästliyi üzündän Cümä namazını qıla bilmäyän vä ya Cümä färz olmayanlar, o gün günorta namazını qılarlar.
Cümä günü Müsälmanlar üçün bir bayramdır. Yuyunub tämizlänmäk, yeni vä tämiz paltarlarla mäscidä getmäk İslam ädäbindändir.
FÄRZ NAMAZLARDAN
CÄNAZÄ NAMAZI
Cänazä namazı färzi kifayädir. Ölän üçün duadır. Bir qisim adamın qılmasıyla digär Müsälmanları borcdan qurtarırlar.
Ayaq üstä qılınır, dörd täkbirlidir.
Ölänin Müsälman olması, yuyulmuş olması, camaatın qarşısında olması, bädänin hamısı vä ya çox hissäsinin olması (başı ilä bädänin yarısı) şärtdir.
Cänazä namazı mäkruh olmayan vaxtlarda qılınır.
Cänazä namazını mäkruh olmayan vaxtlarda qılmaq sünnätdir.
Cänazä namazı belä qılınır:
Molla cänazänin sinäsi sämtindä durur. Camaat arxasında sıralanır.
Niyyätlä ilk täkbiri alınır. "Ve celle senaüke" cümläsi dä älavä ediläräk, "Sübhanäkä" oxunur.
Ällär qaldırılmayaraq ikinci täkbir alınır. "Allahümme salli, Allahümme barik" oxunur.
Üçüncü täkbirdän sonra cänazä duası oxunur.
Dördüncü täkbir alındıqdan sonra, ällär salınır, baş ävvälcä sağa vä sonra sola çeviriläräk salam verilir.
Namazı qılınmayan cänazälär:
1 Düşük vä ölü doğulmuş uşaqların,
2 Biläräkdän anasını, atasını öldürän qatil-lärin,
3 Öldürülän yolkäsän vä quldurun namazları qılınmaz.
E'dam edilänlärin, özünü öldüränlärin namazı qılınır.
VACİB OLAN NAMAZLARDAN
BAYRAM NAMAZLARI
Müsälmanlar üçün ildä iki Bayram vardır:
Ramazan Bayramı: Şävval (10cu ay) ayının 1, 2, 3-cü günläri.
Qurban Bayramı: Zilhiccä ayının 10, 11, 12 vä 13cü günläri.
Bayram namazı här iki bayramın birinci gün-lärindä, günäş iki adam boyu yüksälincä (kärahät vaxtı çıxınca) camaatla qılınır; vacibdir.
Bayram namazlarını qılanlar üçün, Cümä namazındakı şärtlärin olması lazımdır.
Bayram namazlarında Xütbä sünnätdir. Namazdan sonra oxunur.
Bayram namazlarının başqa namazlardan färqi:
İki rük'ätdän ibarät olan Bayram namazlarının birinci rük'ätindä "Sübhanäkä" dän sonra üç täkbir alınır. İlk iki täkbirdä ällär yanlara salınır, üçüncüdä ällär bağlanır.
İkinci rük'ätdä äyilmädän (rüku)dan ävväl, yenä üç täkbir alınır, här üçündä dä ällär yana buraxılır.
İki rük'ät Bayram namazlarında daha çox alınan altı täkbir vacibdir. Digär namazlardan färqi dä bu altı täkbirin alınmasıdır.
Här iki bayram günlärindä:
Erkän qalxmaq, qüsl edib gözäl ätirlär sürtmäk, yeni paltarlarını geyäräk mäscidä getmäk.
Mäsciddän çıxınca, başqa bir yoldan evä qayıtmaq, bol sädäqä vermäk, gülär üzlü vä sevinc içindä olmaq, Fiträ sädäqäsini namazdan ävväl vermäk savabdır.
TÄŞRİK TÄKBİRLÄRİ
Qurban Bayramının äräfä günü sabah namazından, bayramın dördüncü günü ilkindi namazına qädär färz namazların sonunda täkbir alınır. Buna Täşrik täkbirläri deyilir.
"Allahü Äkbär, Allahü Äkbär. La ilahä illa'llahu va'llahu Äkbär, Allahü Äkbär vä li'llahi'l-Hämd."
Camaatla qılan, yalnız qılan, şähärli, kändli, yolçu, yerli, qadın, kişi här bir Müsälmanın bu täkbiri alması vacibdir.
SÜNNÄT OLAN NAMAZLARDAN
TÄRAVİH NAMAZI
Täravih namazı färzlärä bağlı olmayan sünnät namazlardandır. Orucun deyil, Ramazanın sünnäti olduğundan, oruc tutmayanlar da qılır.
Täravih namazını Ramazan ayında vä gecä namazının vaxtında kişi, qadın, yerli vä yolçu, här bir Müsälman qılır.
Gecä namazının färzindän sonra, iki rük'ät sünnätindän sonra, yalnız vä ya camaatla iyirmi rük'ät olaraq qılınır. Camaatla qılınanda, Vitir namazı da Täravihdän sonra camaatla qılınır.
Täravihi on salamla iki rük'ät qılmaq savabdır.
20 rük'ät dörd dörd rük'ätlärlä dä qılınır. Belä olunca birinci oturuşda "Et-Tähiyyatü"dän sonra: "Allahümme salli" vä "Allahümme barik"lärlä dua da oxunur. Üçüncü rük'ätin ävvälindä häm molla, häm dä camaat: "Sübhanäkä"ni oxuyurlar. Här salamdan sonra bir qädär Salavatı-Şärifä vä ya bä'zi ayä vä zikrlär oxunur.
YOLÇU NAMAZI
On beş gündän az qalmaq niyyätiylä, piyada gedäräk on säkkiz saatlıq (90 kilometrlik) vä ya daha uzaq säfärä çıxanlara dindä müsafir (yolçu) deyilir.
90 kilometrlik bir säfäri qatarla, täyyarä ilä, gämiylä gedänlär dä yolçu sayılırlar.
Yolçuluğun (säfärin) häyata keçmäsi üçün niyyät etmäk, ağıllı, yetkin olmaq, gedäcäyi säfärin üç gündän (18 saat piyada = 90 kilometrdän) az olmaması şärtdir. On beş gündän az oturmağa niy-yätli olduğu halda, aylarca, illärcä otursa da yolçuluqdan çıxmış olmaz.
Säfärdä az-çox çätinlik olduğundan, şäriätimiz yolçular üçün bä'zi ibadätlärdä güzäştlärä yol vermişdir.
a) Säfärdä 4 rük'ätli färzlär iki rük'ät olaraq qılınır.
b) Vaxtda darlıq, işindä çätinlik varsa, sünnätlär qılınmaya bilär.
v) Yolçu dästämazla geydiyi mästinä (mäsh edilä biläcäk ayaqqabılarını) üç gün üç gecä mäsh edär.
q) Ramazanda istäyärsä orucunu tutar, istäyärsä yeyär. Tutarsa xeyirlidir. Yediklärini başqa bir zamanda ödäyär.
İslam dinindä çätinlik yoxdur, bütün ämrlär asanlıq üzärindädir. Allaha ibadäti gücümüz çatdığı qädär edärik. Säfärdäki asanlıqlar da bu äsasa dayanır. Xästälik vä şikästlik dä belädir.
XÄSTÄ NAMAZI
Namazı ayaq üstä qılmayan xästälär oturaraq qılırlar.
Buna da gücläri çatmazsa, gücläri çatdığı kimi (oturduqları vä ya yatdıqları yerdän başlarını äyäräk) qılarlar.
Bunu da edä bilmäzlärsä, namaz qılmağı başqa bir vaxta saxlayarlar.
KEÇMİŞ NAMAZLARIN ÖDÄNMÄSİ
QÄZA NAMAZI
Beş vaxt namazı vaxtında qılmağa: Eda, vaxtı çıxınca qılmağa; Qäza deyilir.
Vaxtında qılınmayan beş vaxtın färzläriylä Vitir namazı ödänir.
Keçmiş Cümä vä Bayram namazları, cänazä namazları ilä sünnät namazları ödänmäz. Yalnız keçmiş sabah namazının sünnäti o gün günortaya qädär färziylä birlikdä qäza namazı kimi qılınır.
Ödänäcäk namazlar, günün här bir zamanında qılına bilär. Günäş doğarkän, zenitdä ikän, batarkän qılınmaz. Keçmiş namazların vaxtlarını bilmäk mümkün olmadığından, ya ävväldän, ya da sonundan ödänmäyä başlanır.
Bunun üçün niyyät edärkän: "Än son vä ya än ävväl qäzaya qalan günortanın vä ya ilkindinin färzini ödämäyä niyyät etdim" deyilir.
DİNİMİZDÄ MÜBARÄK GÜNLÄR,
MÜBARÄK GECÄLÄR
Dinimizdä ilin bä'zi gün vä gecäläri mübaräk-dir.
Bu günlärin, bu gecälärin Cänabi-Haqqa ibadät vä itaätlä keçirilmäsinin savablı olduğu müjdä-länmişdir.
Bu gecälärdä Allaha ibadät etmäk, keçmiş namazları ödämäk, Quran oxumaq, Peyğämbärimizä Salavatı-Şärifä gätirmäk, bu günlärdä oruc tutmaq, nafilä namaz qılmaq çox savabdır.
Hämin mübaräk gün vä gecälär bunlardır:
a) Ramazan ayı vä xüsusilä son on günün gecäläri. Bu on gecädä Qädir Gecäsi vardır.**
b) İki bayramın ilk gecäläri. Bu iki gecäni ibadät vä itaätlä keçiränin qälbini, Cänabi-Haqq qälblärin öldüyü gün canlandırar. Bayram gecälä-rindä dualar qäbul olunur.
v) Zilhiccä ayının ilk on gününün gecäläri,
q) Qurban Bayramının äräfä günü,
d) Şaban ayının 15ci gecäsi.
e) Räcäb ayının ilk (Cümä) gecäsi ilä, 27ci gecäsi vä Şaban ayının 15ci gecäsi.
ä) Cümä gecäläri.
* Äzanın asta säslä oxunan xüsusi bir formasıdır.
* Bu duadakı "ve celle senaük(e)" cümläsi yalnız cänazä namazlarında oxunur.
* Cümänin son dörd rük'ät sünnätindän sonra "Zuhrı ahir" adıyla dörd vä "Vaxt sünnäti" deyä iki rük'ät namaz qılınır.
* Qädir Gecäsindäki ibadät, taat; içindä Qädir Gecäsi olmayan min aydan xeyirlidir. Quran.
-
Oruc: Oruc tutmaq niyyätiylä dan yerinin ağarmasından günäş batıncaya qädär bir şey yeyib-içmäk, qadına yaxınlaşmaq kimi şeylärdän özünü mährum etmäk surätiylä bädänlä edilän bir ibadätdir.
Yetkinlik yaşına gälän, ağıllı här bir Müsälmanın Ramazan ayında bir ay oruc tutması färzdir.
Oruc dälilärä, uşaqlara färz deyildir.
Qadınların aybaşı vä zahılıq vaxtlarında oruc tutmaları haramdır.
Xästälärin, yolçuların (säfärdä olanların), ämzikli qadınların Ramazanda oruc yemälärinä izin vardır. Yedikläri günlärin oruclarını Ramazandan başqa bir zamanda ödäyä bilärlär.
Oruc tutmaq üçün niyyät etmäk, niyyätin başlama vä bitmä zamanını bilmäk, dan yerinin ağarmasından günäş batıncaya qädär orucu pozan şeylärdän çäkinmäk, orucun färzlärindändir.
Ramazan orucunda niyyät vaxtı günäşin batmasından, ertäsi gün quşluq vaxtına qädärdir.
Ödänän Ramazan orucu ilä, dilämä vä käffarät (cäza) oruclarında günäşin batmasından dan yerinin ağarmasına qädär niyyät etmäk lazımdır. Niyyät qälb ilä olur. Dillä söylänmäsi savabdır.
ORUCUN NÖVLÄRİ
Färz olan oruclar: Ramazan ayında tutulan orucla, sonradan ödänän (qäza edilän) Ramazan orucudur.
Vacib olan oruclar: Dilämä orucu, biläräk yeyilän dilämä oruclarının ödänmäsi (qäzası) vacibdir.
Sünnät olan oruclar: Färz vä vacib olmayan oruclardır. Mähärräm ayının 9 vä 10-cu günläri tutulan oruclar kimi.
Müstähäb olan (xeyirxah bir iş kimi) oruclar: Qämäri ayların 13, 14, 15-ci günläri tutulan oruclar.
Mäkruh olan oruclar: Novruz günü vä Mähärräm ayının yalnız onuncu günü tutulan oruclar.
Haram olan oruclar: Ramazan Bayramının ilk günü ilä, Qurban bayramının 4-cü günü oruc tutmaq haramdır.
ORUCU POZAN ŞEYLÄR
Oruc ikän, biläräk vä istäyäräk orucu pozmaq haramdır. Här yeyilän oruc yerinä başqa günlärdä oruc tutaraq ödämäk lazımdır. Buna orucun qäzası deyilir.
Ramazan orucunu üzrsüz pozanlar, başqa günlärdä häm gününä gün oruc tutaraq yediklärini ödäyärlär, häm dä ayrıca cäza olaraq käffarät orucu tutarlar.
Käffarät orucu: Biläräkdän oruc yemänin dünyadakı cäzasıdır.
Käffarät orucu: Ramazan ayına täsadüf etmämäk şärtiylä heç ara vermädän iki ay tutulan orucdur.
Yeyilib içilä biläcäk här şeyi bilä-bilä yemäk vä içmäk, bir dä qadına yaxınlaşmaq (cinsi münasibät) surätiylä pozulan Ramazan oruclarında häm iki ay käffarät orucu tutulur, häm dä ayrıca yeyilän orucun yerinä, gününä gün oruc tutmaq lazımdır. Häm qäza, häm käffarät.
Yeyilib içilmäsi adät olmayan şeyläri biläräk yeyib içmäklä pozulan Ramazan orucları da yalnız gününä gün oruc tutmaqla ödänir. Yalnız qäza.
Tüpürcäyi ağzında bir yerä yığıb udmaq, bädäni zäiflädäcäk zähmätli iş görmäk, qan aldırmaq kimi şeylär orucu pozmasa da savabını azaldır, mäkruh olur.
Bir şey iylämäk, gözä sürmä çäkmäk, bädäni zäiflätmäyäcäksä qan aldırmaq, fırça vä ya başqa vasitälärlä diş yumaq kimi şeyläri elämäk mäkruh olmaz.
ORUCU POZMAYAN ŞEYLÄR
Unudaraq bir şey yeyib içmäk. Yada düşüncä därhal dayandırılmalıdır.
Yuxuda cünüb (natämiz) olmaq, cünüb olaraq sähär ayağa qalxmaq, özündän asılı olmayaraq, boğaza, buruna toz, duman kimi şeylärin girmäsi orucu pozmaz.
Sahura (obaşdanlıq) qalxmaq, sahuru gec yemäk, iftarda täläsmäk vä dua oxumaq savabdır.
Oruc yaradanımıza qarşı bädänlä edilän böyük bir ibadätdir. Orucun äcrini Allah özü verir.
Orucun bädän vä ruh sağlığımız baxımından da bir çox faydaları vardır.
-
Häcc: Yetkinlik yaşında, ağlı başında, gücü, qüvväti yerindä olan här bir zängin Müsälmanın ömründä bir däfä, Häcc vaxtında Kä'bäni vä ätrafındakı mübaräk yerläri ziyarät etmäsidir; Färzdir.
Häcc mal vä bädänlä edilän bir ibadätdir.
Fağırlara, şikästlärä, iflic olanlara Häcc färz deyildir. Yolun salim olması da şärtdir.
Üzärinä häcc färz olmayan şäxsin möhtac olduğu malını vä mülkünü sataraq Häccä getmäsi doğru deyildir.
Häccin rüknü (şärti) ikidir:
1 Ziyarät tavafı* (Kä'bänin dolanması)
2 Arafata vaqfe (Kä'bänin qarşısındakı müqäddäs yerin ziyaräti).
Häccin sähih olmasının şärtläri:
Häccä gedän şäxsin yerinä yetirdiyi häccin sähih olması üçün dörd şärtin olması lazımdır.
1 Müsälman olmaq,
2 Ehrama girmäk,
3 Häcci vaxtında yerinä yetirmäk,
4 Häcci tä'yin olunan yerdä yerinä yetirmäk.
Häccin vacibläri:
1 Mikatda (tä'yin olunan yerdä) ehrama girmäk,
2 Arafatda axşamdan sonraya qädär olmaq,
3 Qurban Bayramının ilk günü, alaqaranlıqdan günäş doğana qädär Müzdelifedä (yer adı) olmaq,
4 Cemrelärdä daş atmaq (Mäkkä yaxınlığında Mina däräsindä şeytanlara daş atmaq).
5 Kıran vä Temettu häclärindä Qurban käsmäk,
6 Üzü vä başı qırxdırmaq,
7 Cemrelärdä daş atmağı bunlardan ävväl yerinä yetirmäk,
8 Qurbanı daş atıldıqdan sonra vä taraş olunmadan ävväl käsmäk,
9 Färz vä şärt olan ziyarät tavafını Qurban günlärindä yerinä yetirmäk,
10 Sä'yi* Häcc aylarında vä tavafdan (Kä'bäni dolandıqdan) sonra yerinä yetirmäk,
11 Şikästliyi olmayanların sä'yi piyada olaraq yerinä yetirmäsi,
12 Sä'yä safa deyilän yerdän başlamaq,
13 Mäkkä xaricindän olanların vida tavafını icra etmäsi,
14 Şikästliyi olmayanların tavafı piyada olaraq yerinä yetirmäsi,
15 Tavafı dästämazlı olaraq yerinä yetirmäk,
16 Tavafı avrat mahelli (örtülmäsi färz olan yerlär) örtülü olaraq yerinä yetirmäk,
17 Tavafı Hatimin (yerin adı) arxasından dolaşaraq yerinä yetirmäk,
18 Tavaf bitdikdän sonra iki rük'ät namaz qılmaq,
19 Ziyarät tavafının son üç dövräsini dä yerinä yetirmäk,
20 Ehram väziyyätindä (Kä'bäni ziyarät edärkän geyinilän geyimdä) caiz olmayan şeyläri elämämäk,
21 Paltarı natämizlikdän qorumaq.
HÄCCİN ÜSULU
Mäkkä ätrafında mä'lum yerlärdä (mikat) da bir peştamala (bürüncäyä) bürünüb, bir çiyin örtüsü (ehram) alırlar. Häcc etmäyä niyyät edäräk, "Läbbeyk" duasını oxuyurlar. Beläcä Mäkkäyä girirlär.
Qurban Bayramının äräfä günü Arafat deyilän mübaräk yerdä, Cebeli-Rahmeyä (yer) qarşı dururlar. Allaha yalvarıb yaxarırlar.
Dönüşdä: Qurban käsilir, daş atılır, Mäkkäyä qayıdırlar.
Här namazda üz tutduğumuz Kä'bänin ätrafında yeddi däfä dolanırlar. Haceri-Esvedi (müqäddäs daşı) salamlayıb, ziyarät edirlär.
Daha başqa görülmäsi lazım olan mübaräk yerlär ziyarät edildikdän sonra, Mä'dinäyä gedilir.
Mädinädä:
Peyğämbärimizin mübaräk Qäbri ziyarät edilir, namaz qılınır, dua edilir.
QURBAN
Fiträ sädäqäsi vermäli olan bir şäxsä qurban käsmäk dä vacibdir.
Qurban ibadät niyyätiylä, Qurban Bayramının üç günü içindä, qurban olacaq heyvanları käsib qan axıtmaqdır.
Qurban olacaq heyvanlar: qoyun, keçi, sığır (dana, inäk, öküz), dävädir. Bunlardan başqa, yerdä qalan heyvanlardan qurban olmaz.
Qoyun, keçi bir näfär üçün, dana, inäk, öküz, dävä yeddi näfär üçün qurban edilä bilir.
Qurban ätinin hamısını kasıblara vermäk vä ya hamısını yemäk caizdir. Ancaq savablısı üçä bölüb, bir hissäsini kasıblara, bir hissäsini dosta tanışa vermäk, digär hissäsini isä çoluq çocuq üçün saxlamaqdır.
Qurban diri olaraq fağır füqäraya vä ya xeyriyyä cämiyyätlärinä verilir.
Qurban käsmäklä häm Allahın ämri yerinä yetirilmiş vä buna görä dä savab qazanılmış, häm dä fağırlara, yoxsullara yardım edilmiş olur.
Qurban käsä biläcäk imkana malik olub, qurban käsmämäk günahdır.
İMANLA İBADÄT ARASINDAKI BAĞLILIQ
İbadät könlümüzü, ruhumuzu tämizläyir.
Bizi Yaradanımızın vä yaratdıqlarının yanında ucaldır.
İslam Dininin ämr etdiyi kimi ibadätlärini yoluyla yerinä yetirän bir şäxs dünya vä axirätdä säadätä yetişär.
Çünki, gündä beş däfä vaxtlı vaxtında namaz qılmaq,
İstiyä, soyuğa baxmadan, ildä bir ay, bütün istäklärinä qarşı duraraq oruc tutmaq,
Canı kimi sevdiyi malından bir qismini heç bir qarşılıq gözlämädän fağırlara vermäk,
Yolçuluq zähmätlärinä qatlanaraq Häcc mäqsädilä bilmädiyi, alışmadığı yerlärä gedäräk, oralarda bir çox çätinliklärä düşmäk, älbättä, näfsä ağır gälän şeylärdir.
Bunları yalnız Allah üçün eläyän Müsälman, näfsani duyğularına, azğınlıqlarına qalib gälmiş, iradäsinä hakim olmuş, Allahdan başqa kimsäyä boyun äymäyän azad bir insandır.
Belä mö'minlär başqalarını da azad sayarlar, kimsänin malına, canına, irzinä göz dikmäzlär, insan haqlarına hörmät göstärärlär. Bäläliklä dä bağlı olduqları cämiyyätin vä bütün insanlığın än şäräfli, än faydalı bir färdi olaraq yaşayarlar.
* Färz olan tavaf Arafat vaqfesindän sonra yerinä yetiriländir.
* Sä'y Mäkkädäki Safa vä Märvä täpäläri arasında yeddi däfä qaçmağa deyilir.
-
Zäkat: Dindä zängin sayılan kişi, qadın, här bir Müsälmanın ildä bir däfä malının qırxda birini kasıblara vermäsi borcdur, färzdir.
Dinin zängin saydığı şäxslär:
Borcundan vä keçinäcäyindän başqa 80,18 qram qızılı (bu qızıl istär işläyän pul, istär külçä, istär zinät äşyası vä ya qab-qacaq olsun), 1
Vä ya 561 qram gümüş (bu gümüş istär işläyän pul, istär külçä, istär zinät äşyası vä ya qabqacaq olsun),2
80,18 qram qızılın qiymätindä pula malik olan, 561 qram gümüşün qiymätinä sahib olan vä ya 80,18 qram qızıl vä ya 561 qram gümüş tutarında ticarät malı olan,
Bu däyärdä bir az qızıl, bir az gümüş vä bir az da malı olan şäxs dindä zängin sayılır.
Gümüş vä ya qızıl başqa metalla qarışıq olur vä qızılı vä ya gümüşü daha çox olursa, xalis qızıl vä ya gümüş sayılır vä ona görä zäkatı verilir.
Heyvan cinsinä gälincä:
Borcundan vä keçinäcäyindän başqa, doğubtörämäk, süd vermäk üçün ilin çox vaxtında çöldä otlayan:
Qırx qoyun vä ya keçi üçün içindän bir dänäsi vä ya äväzi verilir.
Otuz inäk vä ya camış üçün bir yaşını tamamlamış bir buzovu vä ya xötäyi verilir.
Beş däväsi olan da dindä zängin sayılır*.
ZÄKATI VERİLMÄYÄN MALLAR
Zäkat ölçüsünä giräcäk qädär qızıl, gümüş vä ya bu däyärdä pul, mal vä ya heyvanı olub da bunların üzärindän bir il keçmäzsä, zäkat vermäk lazım gälmäz.
Zäkat ölçüsündän äskik qızıl, gümüş, pul, mal vä ya heyvandan zäkat verilmäz.
Qadınların zinät üçün işlätdikläri almaz, inci, zümrüd, yaqut vä ya bunlara bänzär lä'l-cavahiratdan zäkat vermäk lazım gälmäz.
Ev, bina, bağ, bağça, dükan, mağaza, mehmanxana, hamam, karvansara kimi mülklärin dä zäkatı yoxdur (Gälirläri zäkat veräcäk qädär olub, bir il keçärsä zäkat verilir).
Ev äşyasından, mebeldän, ev döşänäcäyindän zäkat vermäk lazım gälmir.
Zäkat veräcäk qädär malı olan, ancaq bir o qädär dä borcu olan zäkat vermäz. Bununla belä, borcunu ödädikdän sonra, qalacaq malı zäkat veriläcäk qädär olarsa, o zaman zäkat vermäsi lazımdır.
İşlädilän heyvanlardan, avtomobil, gämi, täyyarädän vä işlädilän här cür alätdän zäkat verilmäz.
Zäkat yoxsul borcludakı alacağa görä sayılmaz.
Zäkatı vermäk üçün ayırarkän vä ya verärkän niyyät etmäk şärtdir.
ZÄKAT KİMLÄRÄ VERİLİR?
Zäkat veräcäk qädär malı, pulu olmayan äsl fağırlara,
Heç malı, mülkü, pulu olmayan yoxsullara,
İsrafa yol vermädän borclu düşänlärä,
Qürbätdä pulsuz qalan yolçulara, fağır äsgärlärä, äsirlärä, köçkünlärä verilir.
ZÄKAT KİMLÄRÄ VERİLMÄZ?
Ana, ata; baba vä nänä; oğul, qız vä nävälärä,
Är vä ya arvaddan biri digärinä,
Zäkat vermäli olanlara,
Müsälman olmayan fağırlara,
Cami, mäscid, bulaq vä s. tikdirmäk vä tä'mir etdirmäk üçün zäkat verilmäz.
Zäkat verilärkän ardıcıllığın gözlänilmäsi savabdır:
1 Ävvälcä yaxınlıq däräcäsiylä qohumäq-räbaya,
2 Qonşulara, mähällä, qäsäbä, şähär fağırlarına,
3 Öz vätänindäki fağırlara,
4 Xaricdäki müsälman fağırlarına.
Zänginlär bu qaydaları gözläyäräk mallarının zäkatını tam olaraq verirlärsä, Allahın ämrini yerinä yetirmäklä böyük savaba çatarlar.
Buna görä aralarında yaşadıqları insanların hörmät vä sevgisini qazanarlar.
Zäkat vä sädäqä fağırlarla zänginlär arasındakı qeyri-sämimiyyäti aradan qaldırır. Cämiyyätdä sevgi vä birliyi pozulmağa qoymur.
Canı kimi sevdiyi särvätini seväsevä fağır qardaşlarına verän zängin häm Allahın, häm dä Müsälman qardaşlarının mähäbbätini qazanan bäxtiyar vä mäs'ud bir insandır.
FİTRÄ SÄDÄQÄSİ
Dindä zängin sayılan här bir Müsälmanın fağırlara 1460 qram buğda vä ya 2920 qram arpa, quru üzüm, xurma vä ya bunların äväzi olan pulu vermäsi vacibdir. Buna: Fiträ Sädäqäsi deyilir.
Kiçik uşaqlarınkını zängin olan ataanası verir.
Fiträ sädäqäsi fağır Müsälmanlara verilir. Zänginä, Müsälman olmayan fağıra, anaya, ataya, uşaqlara, nävälärä, är vä ya arvada Fiträ Sädäqäsi verilmäz.
Fiträ sädäqäsini Bayram Namazından öncä vermäk savabdır.
1 20 misqal
2 200 dirhäm
* Än az nisbätlärdän sonrakı davar (xırda buynuzlu), qaramal vä dävä haqqında zäkat miqdarı üçün kitabın sonuna älavä edilän siyahıya baxın.
-
İnsan deyilän varlıq yaradılışı baxımından iki ünsürdän ibarätdir.
a) Ät, sümük, qan, ilik, sinir kimi gözlä görünän maddi qisim.
b) Düşüncä, duyğu, bilik, qärar alma, vaz keçmä, sevinmä, acıma kimi gözlä görünmäyän mä'nävi qisim.
Bunlardan birincisi bädänimiz, ikincisi isä ruhumuzdur. Cism vä ruh, ayrıayrı şeylär olmaqla bärabär, insanın varlığında bir-biriylä elä qaynayıbqarışmışlar ki, birindäki çatışmazlıq digärini mütäässir edir.
Normal yaradılışdakı insanın ruhu pak vä tämiz, bädäni dä xästälikdän uzaqdır.
Diqqätsizlik üzündän bädäni saran müxtälif xästäliklär ähvalımızı pozar, ancaq müalicä yoluyla, özünä mäxsus därmanlarla yaxşılaşar.
Ruhumuz da bädänimiz kimi xästälänä bilär, täbii yaradılışından uzaqlaşar. Bunun da bädän kimi mülalicä yolları vardır. Bunun müalicäsi bir qrup (prinsiplär) qaydalardır. Bunlara vä bunları yaşamanın adına "Äxlaq" deyilir.
Başqa bir ifadäylä, äxlaq bädänimizi vä ruhumuzu Cänabi-Haqqa vä yaratdıqlarına qarşı borclu olduğumuz väzifäläri yerinä yetirä biläcäk däräcäyä yüksälmäkdir.
İman vä ibadätin qaynağı necä Allaha vä Onun Kitabı Qurana, Quranı açıqlayan Allahın Peyğämbäri Häzräti Mähämmäd Äleyhüssälama vä Onun yaşayışına äsaslanırsa, äxlaqın mänbäyi dä eynidir.
İman vä ibadätin mäqsädi sahiblärini kamil bir insan elämäkdir. Äxlaqın da väzifäsi eynidir. Bunun üçün, sevgili Peyğämbärimiz: Män ancaq äxlaqi fäzilätläri tamamlamaq üçün göndärildim deyä buyurmuşdur.
İnsanoğlu färd olaraq vä ya cämiyyät olaraq yaşayışında här cür çätinliklärä, sıxıntılara, därd vä bälalara uğrayır, dünyanı özünä zindan edirsä, bunun säbäbi yaşayış vä häyat tärzini äxlaqi prinsiplärä uyğunlaşdırmaması ilä älaqädardır.
İşini yoluna qoymuş, Yaradana vä onun yaratdıqlarına qarşı bütün väzifälärini hiss etmiş, onları qüsursuz olaraq yerinä yetirmiş, dünyadakı häyatın dadını bilän xoşbäxt şäxslär yaşayış vä davranışlarını Allah vä Peyğämbärinin ämrinä uyğunlaşdıran, äxlaq yolunda gedän mäs'ud insanlardır.
Keçici dünya häyatında, äxlaqsızlıq üzündän cürbäcür därd vä bälalara uğrayanlarla, Allah yolunda, äxlaq yolunda gedäräk rahatlıq vä säadät içindä yaşayan mäs'ud insanların halları ölümdän sonrakı sonsuz häyatda da davam edäcäkdir. Çünki insan dünyada nä äkärsä, axirätdä dä onu biçä-cäkdir.
Dünya vä axirätdä xoşbäxtliyä, säadätä yetişmäk üçün boynumuza borc olan äxlaqi väzifä-lärimiz bunlardır:
I Allaha vä Peyğämbärä qarşı väzifälärimiz,
II Özümüzä qarşı olan väzifälärimiz,
III Ailä vä yaxınlarımıza qarşı väzifälärimiz,
IV Vätänimizä vä millätimizä qarşı väzifälärimiz,
V İnsanlıq aläminä qarşı väzifälärimiz.
I ALLAHA VÄ PEYGÄMBÄRÄ QARŞI VÄZİFÄLÄRİMİZ
a) Allaha qarşı väzifälärimiz
Allahın varlığına, birliyinä, Ondan başqa Tanrı olmadığına, uca keyfiyyätlärä malik olduğuna inanan mö'min, Onun uca adını daima tä'zim vä hörmätlä anar; Ona can-dildän bağlanar, ämrlärini yerinä yetirär, yasaqlarından qaçar.
Ona qarşı olan sevgisini här şeydän üstün tutar.
Bu duyğularla könlünü, bütün mänliyini Allaha bağlayaraq qulluq borcunu ödäyär. Beläliklä, dünya vä axirät säadätinä yetişär.
b) Peyğämbärä qarşı väzifälärimiz
Allahdan sonra, än çox hörmätä layiq olan Onun Peyğämbäri, sevgili Peyğämbärimiz Häzräti Mähämmäd Äleyhüssälamı can vä könüldän sevirik.
Çünki o uca Peyğämbär, Allahın ämr vä ilhamı ilä bütün insanlığı sapıqlıq (cinsi äxlaqsızlıq) vä qaranlıq girdablarından qurtarmış, dünyanı elm, mädäniyyät vä fäzilät işıqlarıyla aydınlatmışdır.
Dünya vä axirätin säadät qapılarını O açmış, insanlığa än doğru, än xoşbäxt yolu O göstärmiş, bäxtiyarlığa O çatdırmışdır.
Onun şan vä şäräf dolu, insanlığın üzünü ağardan tämiz häyatı, yenä insanlığın här iki dünyada säadäti vä salamatlığı uğrunda çalışmaqla keçmişdir.
Belä uca bir insanın bütün dünyaya Peyğämbär olaraq göndärildiyinä, Onun göstärdiyi vä getdiyi yolun än doğru, än häqiqi yol olduğuna, insan üçün qurtuluş yolunun ancaq bu yol olduğuna inanmaq, Onun izindän bir an da olsun ayrılmamaq här mö'min üçün bir väzifädir.
II ÖZÜMÜZÄ QARŞI VÄZİFÄLÄRİMİZ
Yaradana, yaratdıqlarına qarşı väzifälärimizi tam olaraq yerinä yetirä bilmäk üçün, bädänimizi vä ruhumuzu maddi, mä'nävi xästäliklärdän qorumaq, görmäli olduğumuz väzifäläri häyata keçirä biläcäk qabiliyyätä yüksälmäk lazımdır.
Bädän vä ruhumuzu bu väzifäläri qaydasıyla yerinä yetirilmäsinä ängäl olacaq här cür xästälikdän qorumaq, sağlamlığımızı qorumaq, sağlıq qaydalarını bilmäklä vä onlara uyğunlaşmaqla mümkündür. Bunun üçün Peyğämbär Äfändimiz: Qiyamät günü insandan ävvälcä sähhätini qoruyub qorumadığı soruşulacaq, deyä buyurmuşdur.
Dinimizdäki ibadätlär dä insan sağlığının şärtlärinä çox uyğundur. İbadät olaraq yerinä yetirdiyimiz dästämaz, qüsl bütün bädänimizlä birlikdä teztez kirlänän äl, üz, ağız, burun, ayaq kimi bädän üzvlärimizin hämişä tämiz qalmasını tä'min edir.
Bädänin sağlığı malik olduğumuz saysız ne'mätlärin än böyüyüdür. Peyğämbär Äfändimiz: "Allahdan afiyät (sağlamlıq) istäyin, çünki här birimizä qüvvätli bir imandan sonra afiyät qädär böyük bir ne'mät verilmämişdir", deyä buyurmuşdur.
Xästä olmamaq üçün, xästälik gätiräcäk här şeydän çäkinmäk; xästäländikdän sonra isä yaxşılaşmaq üçün lazımlı här bir tädbiri almaqda tänbällik göstärmämäk näfsimizä qarşı än mühüm väzifämizdir. Peyğämbär Äfändimiz: Allahın qulları, müalicä olunun. Çünki Cänabi-Haqq elä bir xästälik vermämişdir ki, onun därmanını da yaratmamış olsun. At vä ox yarışları keçirin. Zamanz aman qälbinizi rahatlandırın, deyä buyurmuşdur.
Här cür keçici xästälikdän qorunmaq, sağlamlıq qaydalarına tamamän ämäl etmäk, sağlamlığımızı pozan, dinimizin yasaq etdiyi şeyläri yeyibiçmäkdän çäkinmäk*, zärärli häräkätlärdän qorunmaq da näfsimizä qarşı olan väzifälärimizdändir.
RUHUN TÄRBİYÄSİ
İnsanın ruhu yaradılışı baxımından tämizdir. Xaliqinä vä Allahın yaratdıqlarına qarşı olan väzifälärini yerinä yetirä biläcäk qabiliyyätdä yaradılmışdır.
Bädänimizä yığılan xästäliklär kimi, ruhumuzu da xästäländirän bir qisim amillär vardır ki, bunlar ruhun väzifäsini yerinä yetirmäsinä ängäl olurlar.
Äxlaqın väzifäsi ruhumuzu väzifäsini yerinä yetirmäyä ängäl olan xästäliklärdän qorumaq vä xästälänmämäsi üçün alınacaq tädbirläri öyrätmäkdir.
RUHİ XÄSTÄLİKLÄR VÄ MÜALİCÄLÄRİ
İnad vä qärarsızlıq:
İnad düşünmädän verilän qärardan dönmämäk, onun üzärindä israr etmäkdir. İnadcıl şäxs öz düşündüyündän başqa heç käsin fikrini qäbul etmäz, dediyini eläyär. Bu hal iradänin azğınlığıdır. Belä-läri daima ätrafındakılara zärär vermäklä xäta vä günah işläyärlär.
Qärarsızlıq isä iradä zäifliyidir. İnad kimi qärarsızlıq da ruh xästäliyidir. Beläläri başqalarının iradäläriylä häräkät edär, qula qul olarlar. Buna görä Allaha vä Allahın yaratdıqlarına qarşı väzifä-lärini yerindä vä yolunda yerinä yetirä bilmäzlär.
Müalicä üsulu: Säbatlı vä mätanätli olmaqdır. Bilik vä täcrübäyä äsaslanılaraq verilän qärardan dönmämäyä säbat vä mätanät deyilir. Bu hal insanlar üçün bir fäzilätdir. Dünya vä axirät üçün faydalı, üstün vä savab işlär bu tip insanların äsäridir. İnad vä qärarsızlıq säbat vä mätanätlä aradan qaldırılır. Dinimiz bizä säbatlı vä mätanätli olmağımızı ämr edir.
Aşırı häyäcan vä aşırı qorxaqlıq:
Bir işin irälisinigerisini düşünmädän, hämin işä başlamaqla tählükäyä atılmaq da bir ruh xästäliyidir.
Bütün qäbahät vä cinayätlär dä buna görä ortaya çıxır. Hiddät vä qäzäb dä bir cür dälilikdir. Hiddät vä qäzäb anında düşüncä işlämäz, näzarätdän çıxar. İnsan nä elädiyini bilmäz.
Bunun äksi olan aşırı qorxaqlıq da yaxşı deyil. Peyğämbär Äfändimiz: Allahım, qorxaqlıqdan sänä sığınıram buyurmaqla, qorxaqlığın pisliyini göstärmişdir.
Mücalicä vasitäläri: Näfsä hakim vä märd olmaqdır.
Näfsinä, aşırı duyğu vä meyllärinä hakim olmaq, onları saxlamaq äxlaqi fäzilätdir. Beläläri sözlärinin vä işlärinin sahibläridir. Här hansı bir hadisä qarşısında häyäcana, qäzäbä qapılmaz, säbirlilik göstärärlär. Ağlın vä biliyin işığı altında iradälärini işlädär, äxlaq yolundan çıxmazlar.
Märdlik qälbin qüvväti vä iradänin säbatıdır. Beläläri häyatın äzici äläm vä kädärlärini säbirlä qarşılar, haqqı işlämäk vä söylämäk yolunda kimsädän çäkinmäzlär, haqq vä ädalätin täläblärinä görä häräkät edärlär.
Özünü bäyänmäk lovğalanmaq (täkäbbür)
Özünü kiçik görmäk (yazıqlıq)
Bu hallar da ruha xas olan xästäliklärdändir. İnsanlar istär yaradılışlarında, istärsä dä qanun qarşısında bärabärdirlär, eyni haqlara sahibdirlär. Bununla bärabär, täkäbbürlü şäxslär mallarına, mövqelärinä vä digär maddi varlıqlarına güvänäräk özlärindän kiçik saydıqlarını häqir, özläriylä bärabär olanları da kiçik görürlär. Ruhlarında täkäbbür xästäliyi olanlar här cür pis xüsusiyyätläri näfislärindä toplayar, yaxşı vä fäzilätli olmaqlarına hämin xüsusiyyätläri mane olar, haqqı qäbul edä bilmäzlär. Çünki, bu ruhlarına ağır gälir. Allah täkäbbürlüläri heç sevmäz.
Bunun äksi olan özünü kiçik görmä (yazıqlıq) dä pis xüsusiyyätlärdändir. Ruhlarını yazıqlığa bağlayanlar här cür zillätä, alçaqlığa qatlanırlar. Bu xüsusiyyätlärin här ikisi dä pisdir.
Mücalicä vasitäläri: Tävazökar vä läyaqätli olmaqdır.
İnsan tävazökar olmaqla başqalarının sevgisini, läyaqätli olmaqla da hörmätini qazanır. Yenä insan bilir ki, haqq yanında mäqbul olanlar Allah yolunda gedänlärdir. Mal, mülk, väzifä vä bunun kimi maddi varlıqlar insanı yüksältmäz. Ucalıq ancaq yaxşı xasiyyätlä olur. Läyaqätli insanlar isä daima mövqelärini vä insanlıq şäräfini qoruyarlar. Tävazökarlıq vä läyaqät bir-birini tamamlayan üstün keyfiyyätlärdändir. Bu xüsusiyyätlärä malik olan şäxslär häm Tanrı qarşısında, häm dä insanların yanında sevilän, sayılan şäxslärdir. Bunun üçün sevgili Peyğämbärimiz: Müsälman qardaşına qarşı tävazökar olanı Allah yüksäldir. Böyüklük vä täkäbbür göstäräni dä zälil edär, deyä buyurmuşdur. Tävazökarlıq üçün dä: Läyaqätli olan adam, quyunun dibindä dä olsa, Allah bir küläk göndärib onu çıxardar. Vä Tävazökarlığın qädrini bilänlärä qarşı sämimi, bilmäyänlärä qarşı täkäbbürlü olun. Täkäbbürlüyä qarşı täkäbbür märhämätdir, deyä buyurmuşdur.
Arsızlıq, häyasızlıq, häya vä ädäb
İnsanın ruhuna xas olan pisliklärdän biri dä arsızlıq, häyasızlıqdır. Bu xästäliyä tutulan insanlar iradälärinä hakim olmazlar. Bunun üçün dä här cür pisliyi etmäkdän çäkinmäzlär. Beläläri nä Allahdan, nä dä insanlardan utanarlar. Här cür insani fäzilätlärdän uzaqlaşmış, heyvanlığın än aşağı däräcäsinä enmişdirlär. Bunların älindän här fänalıq gälir. Peyğämbär Äfändimiz: Utanmadıqdan sonra istädiyini elä, deyä buyurmuşdur.
Müalicä yolu: Häyalı vä ädäbli olmaqdır.
Ar, häya dinin pis saydığı här şeydän ruhun sıxılması, mütäässir olması demäkdir. İnsandakı fäzilätin häqiqi vä doğru ölçüsü ädäb vä häyadır. Bu fäzilätä sahib olan insanlar här cür azğınlıqdan, räzillikdän uzaq yaşayarlar. Bu xüsusiyyät sahibini utanılacaq här şeydän qoruyur. Çünki Allahdan qorxan Onun ämrlärini yerinä yetirär, yasaqlarından çäkinär. İnsanlardan utanan heç bir zaman insan haqlarına hücum etmäz. Onlara qarşı olan väzifäläri tam vä yoluyla yerinä yetirär. "Utanmaq insanın zinätidir", "Utanmayanın imanı nöqsanlıdır."
Yalançılıq vä hiylägärlik
Yalançılıq xästäliyinä tutulmuş olanlar düşündüklärinin, bildiklärinin äksini söyläyärlär. Belä şäxslär här cür fäzilätdän mährumdurlar. Yalan insanın ruhundan rahatlığı, sükunäti qaldırır, insanları äzab içindä yaşadır. Cänabi-Haqq Qurani- Kärimdä yalançılara lä'nät etmişdir.
Yalançılıq ikiüzlülük älamätidir.
Hiylägärlik dä ikiüzlülükdür. Hiylägärlärin insanlar arasında qiymät vä e'tibarları yoxdur. Hiylägärlik ämäkdaşlıq qaydalarını pozan, cämiyyät häyatını korlayan pis bir xüsusiyyätdir. Hiylägär şeytanın yoldaşıdır. Belälärindän här käs diksinir. Häzräti Fäxri Aläm Äfändimiz: Din vä dünya işlärindä ümmätinä hiylä gälänlärä Cänabi- Haqq lä'nät etsin, deyä buyurmuşdur.
Müalicä vasitäsi: doğruluq vä sädaqätdir.
Müsälmanlığın ruhu doğruluqdur. İnancda, qulluq väzifälärindä, dünya işlärindä, özündä vä sözündä doğru olmaqdır. Doğru insan düşündüyü vä bildiyi kimi söyläyän şäxsdir.
Doğrucul insanlar häm Allah qarşısında, häm dä insanların yanında sevimli vä şäräflidirlär. Bunun üçün dä uşaqlarımız zarafatla da olsa yalana alışdırılmamalıdır. Ruhumuzu yalan xästäliyindän qorumaq än böyük äxlaqi väzifämizdir. Peyğämbär Äfändimiz: Bir däfä yalan söyläyän, üç däfä lä'nätä haqq qazanır," Yalan rizqin bäräkätini azaldır, Günahların än böyüyü dilin yalan söylämäsidir, deyä buyurmuşdur.
Sirr saxlamaq da doğruluğun bir qoludur, äxlaqi väzifälärimizdändir. Häzräti Älinin: Sirr, yä'ni içindä saxladığın şey sänin äsirindir. Onu ortaya çıxardığın vaxt sän onun äsiri olursan, deyä buyurması böyük bir hikmätin ifadäsidir.
Ämanätä xäyanät
Bizä e'tibar edilän ämanäti pisliyä işlätmäk ämanätä xäyanätdir. Müsälmanlıq ämanätä xäyanät edänlärin imanı olmadığını, belälärinin münafıqlärdän (ikiüzlülärdän) olduğunu bildirir. Xain insanlar cämiyyät içindä bir mikrobdur. Peyğämbär Äfändimiz:
Näzdindä ämanät buraxılan äşyanı, sahibinä qaytar. Sänä xäyanät edän kimsäyä dä xäyanät etmä.
Ämanät zänginlikdir, yä'ni ämanät tapşırılmış insan e'tibar zänginliyinä malikdir.
Ämanätä xäyanät edänlär iman kamilliyindän mährumdurlar, deyä buyurmuşdur.
Müalicä vasitäsi: e'tibarlı olmaqdır.
Ämanät istär maddi, istärsä dä mänävi olsun, insana e'tibar edilän bir haqdır. Saxlanması üçün bizä verilän pul, mal, iş, irz, namus, sirr, bunların här biri ämanätdir. Bunları qorumaq, saxlamaq, lazım olanı yerinä yetirmäk, yerlärinä çatdırmaq bizim üçün bir väzifädir.
Allahın ämrläri dä här biri bir ämanätdir. Onları da ämr edildiyi kimi yerinä yetirmäk bir äxlaqi borcdur.
Üzärimizä aldığımız şäxsi vä milli väzifälär dä här biri bir ämanätdir. Ämrlärä görä bunları da olduğu kimi yerinä yetirmäk äxlaqi borcdur. Bir insan üçün än yüksäk mäziyyät mähz e'tibarlı olmaqdır.
Xülasä: inad, qärarsızlıq, aşırı häyäcan, aşırı qorxaqlıq, täkäbbür, yazıqlıq, arsızlıq, häyasızlıq, yalan, hiylä, ämanätä xäyanät, qäzäb, ehtiras, kin, häsäd, säfahät vä buna bänzär insan ruhuna zidd olan xästäliklärdän näfsimizi, ruh vä iradämizi tämizlämäk; säbat, mätanät, cäsarät, näfsä hakim olmaq, tävazökarlıq, läyaqät, häya, ädäb, doğruluq, sädaqät, e'tibar, säbir, qänaät, tämizlik vä s. kimi xüsusiyyätlärä ruhumuzu alışdırmaq, şäxsiyyätimizä qarşı yerinä yetirmäyä borclu olduğumuz äxlaqi väzifälärdir.
III AİLÄ VÄ YAXINLARIMIZA QARŞI VÄZİFÄLÄRİMİZ
Ailä: är-arvad, ataana, uşaqlar vä yaxınlardan meydana gälän topluluğun adıdır.
Cämiyyätin nüväsi, än kiçik nümunäsi ailä ocağıdır. Cämiyyätlär ailälärdän qurulur.
Ailä üzvläri arasındakı qarşılıqlı väzifälär çox ähämiyyätlidir. Bunları qaydasıyla yerinä yetiränlär cämiyyätin davam vä äbädiliyinä xidmät etmiş, yetirmäyänlär isä cämiyyät nizamını pozmuş, färdi vä ictimai tärbiyädän näsibini almayan bäxtsiz şäxslärdir.
İnsan Yaradanına vä Onun yaratdıqlarına, mämläkätä qarşı borclu olduğu väzifäläri, böyüklärä hörmät, kiçiklärä şäfqät vä insanlıq väzifälärini ävvälcä ailädä öyränir. Ailä sevgi vä täcrübänin ilk mänbäyidir.
AİLÄNİ TÄŞKİL EDÄN FÄRDLÄRİN QARŞILIQLI VÄZİFÄLÄRİ
1 Ärarvadın qarşılıqlı väzifäläri,
2 Ataananın uşaqlarına, uşaqların da ataanaya qarşı väzifäläri,
3 Bacı qardaşların qarşılıqlı väzifäläri,
4 Qohum äqrabanın bir-birinä qarşı väzifä-läri.
1 Ärarvad vä qarşılıqlı väzifäläri
a) Ärarvad ailä ocağının iki tämälidir. Bu tämäl evlänmäklä qurulur. Buna görä dä İslamiyyätdä evlänmäyin çox böyük ähämiyyäti var. Ailä ocağının qurulması vä cämiyyätlärin täşäkkülü evlänmäklä olur.
Buna görä dä Peyğämbär Äfändimiz: Ev-läniniz, çoxalınız. Çünki män qiyamät günü digär ümmätlärin qarşısında sizin çoxluğunuzla fäxr edäcäyäm, deyä buyurmuşdur.
b) Bir millätin än qiymätli xäzinäsi onun sahib olduğu ähalisidir. Cämiyyätin intizam vä tämizlik içindä yaşaması vä äbädiliyi buna bağlıdır. İnsan möhtac olduğu särbästliyi, sakitliyi, än sämimi sevgi vä şäfqät duyğularını ana qucağında, ata ocağında tapır.
v) Häqiqi bir ängäli olmadıqca evlänmäyänlär, şäxsi vä insani väzifälärindän qaçmış sayılır. Çünki insan insanlıq fäzilätlärini, şäräfini, müdrikliyini ancaq evlänmäklä qoruya bilir.
q) Ailä ocağında kişi evin böyüyüdür. Bunun üçün bütün känar işläri idarä etmäk, evin, ailänin här cür ehtiyaclarını yerinä yetirmäk, bu mäqsädlä dä bir iş, güc sahibi olmaq mäcburiyyätindädir.
Ailädä kişi arvadına din vä dünya bilgilärini öyrätmäk, qadınlara qarşı här zaman näzakätli, märhämätli, yumşaq räftar etmäklä väzifälidir.
Peyğämbär Äfändimiz: Qadınlara kärim olanlardan başqası ikram etmäz. Onlara xäyanät vä hörmätsizlik edänlär pis adamlardır, deyä buyurmuşdur.
Qadın da ailä yuvasının salamat davamı üçün, ärini evin böyüyü kimi tanımalı, ona sevgi vä hörmätlä bağlanmalı, uşaqlarının sağlamlığına, tärbiyälärinä, biliklärinä ähämiyyät vermäli, ärinin qazancını israf etmämäli, evinin tärtib vä düzäninä diqqät yetirmälidir.
Evin içindä vä känarda ärinä tam bağlı olaraq qalmaqla tämizliyini, namus vä şäräfini qorumaq da qadının väzifäsidir.
Sevgili Peyğämbär Äfändimiz: Qiyamät günündä qadından ävvälcä namaz, sonra da ärinä itaät edib etmädiyi soruşulacaqdır. Namazını qılan, orucunu tutan, näfsini haramdan saxlayan qadının gedäcäyi yer doğruca cännätdir, deyä buyurmuşdur.
Müsälmanlıqda ailänin ähämiyyäti çox böyükdür. Bu yuvanın iki tämäli olan ärarvad qarşılıqlı haqq vä väzifälärini bilib, yoluyla häräkät edärlärsä, ailä ocağı säadät vä sevinc qaynağı olur.
2 Ataananın uşaqlarına, uşaqların da ataanaya qarşı väzifäläri:
Dünyaya gälmälärinä säbäb olduqları balalarını, bağlı olduqları cämiyyätä vä bütün insanlığa faydalı bir färd olaraq yetişdirmäyi qarşılarına mäqsäd qoymaları ataananın än mühüm väzifäsidir.
Bunun üçün uşaqlarını yaşayacaqları gäläcäyä görä hazırlamaq mäqsädilä din vä diyanäti öyränmälärinä, bädän vä ruh tärbiyälärinä son däräcä diqqät etmäk ataananın borcudur.
Uşaqlarını gälirlärinä münasib, halalından yedirib geydirmäk, onlara qarşı sevgidä, sämimiyyätdä ädalätdän ayrılmamaq ataanaya borcdur. Äziz Peyğämbär Äfändimiz: Uşaqlarınıza yaxşı baxın, onları gözäl tärbiyä edin, deyä buyurmuşdur. Çünki ataana uşaqlarının yaxşı yetişmäläri üçün häm cämiyyätä, häm dä Allaha qarşı mäs'uldurlar.
Uşaqların ataanaya qarşı väzifäläri:
Uşaqların ataanalarına sözläriylä, işläriylä, mallarıyla hörmät vä sämimiyyätdä olmaları, ataanasına "uf" belä demämäläri, kiçik bir hörmätsizlikdä olmamaları, qaşqabaq göstärmämäläri, üräklärini sındırmamaları din borcu, insanlıq borcudur.
Onlara qarşı daima şirin sözlü, gülär üzlü olmaq, onların ämrlärindän känara çıxmamaq, här baxımdan onların xeyirduasını almaq, özlärindän mämnun qalmalarına çalışmaq, onların işlärini, xidmätlärini öz işlärindän üstün tutmaq, rähmätä getdikdän sonra onları daima xeyirlä, rähmätlä yada salmaq vä yada saldıracaq häräkätlärdä olmaq övladlıq borcudur.
Cänabi-Haqq Qurani-Kärimdä, ataana haqqını vä onlara qarşı yerinä yetiriläcäk hörmät vä mähäbbäti bu färmanlarıyla bäyan etmişdir: İbadäti ancaq Allaha edin vä ataanaya hörmät vä yaxşılıq edin, biri yaxud här ikisi yanınızda (älinizä baxdıqları bir zamanda) ixtiyar olarlarsa, ehtiyatlı olun, onlara "uf" belä demäyin, onları mäzämmät etmäyin vä üstlärinä qışqırmayın... İkisinä dä ikramlı vä şirin söz söyläyin, ikisinä dä şäfqätdän tävazö vä itaät qanadını endir vä de ki: Räbbim! İkisinä dä märhämät elä. Onlar mäni kiçikkän necä böyütmüşdürlärsä, sän dä onlara eläcä rähmätinlä qarşılıq ver. Räbbiniz könüllärimizdäkini daha yaxşı bilir. Ataana haqlarında yaxşılıq etsäniz, Allah sizi bağışlayar; çünki, O, günaha görä tövbä edänläri mütläq äfv edändir.
Ataananıza dünyada ikän beläcä hörmät göstärdiyiniz kimi, öländän sonra da onları rähmät vä mä'rifätlä yada salmaq, onlar üçün daima xeyir-dua etmäk, borcları varsa vermäk, väsiyyätlärini yerinä yetirmäk, sevdiklärinä, dostlarına hörmät etmäk övlad üçün bir väzifädir.
3 Bacıqardaşların qarşılıqlı väzifäläri:
Bacı qardaşlar bir ağacın budaqlarına bänzäyirlär. Bir kökdän gälmiş, eyni tärbiyä vä eyni qida ilä yetişmişdirlär. Bunun üçün qardaşlıq bağı para, mal kimi mänfäätlär üzündän pozulmamalıdır.
Öz qardaş vä bacılarının haqlarıyla hesablaşmayanlar başqalarının haqlarına da hörmät etmäzlär. Bu hal İslam äxlaqına uyğun deyil. Onların mänfäätlärini öz mänfäätlärimizlä bärabär tutmaq äxlaqi borcdur.
Ailädä böyük qardaş vä bacılar ata vä ana yerindädir. Onlara da hörmät elämäk lazımdır. Peyğämbär Äfändimiz: Böyük qardaş vä bacıların kiçik qardaş vä bacılar üzärindäki haqqı atanın övladı üzärindäki haqqı kimidir,deyä buyurmuşdur.
Qardaş vä bacı haqlarına hörmät göstäräräk onlarla yaxşı keçinänlär, qiymäti ölçülmäz qardaş vä bacılıq haqlarını ölüncäyä qädär davam etdiränlär mädäni, fäzilätli, xoşbäxt insanlardır.
4 Qohumäqräbanın qarşılıqlı väzifäläri:
Qohum vä äqräbaya qarşı ailä duyğularıyla maraq göstärmäk, däräcälärinä görä hörmät vä mähäbbät bäslämäk, ehtiyacı olanlara kömäk elämäk, onları unutmamaq, münasib zamanlarda baş çäkib könüllärini almaq, uzaqdakıları mäktub vä ya hädiyyälärlä yad etmäk, beläliklä dä ailä bağlarını qırılmağa qoymamaq äxlaqi bir borcdur.
Yaxınlarını sevmäyänlär yaxşı insan sayılmazlar. Boş yerä darılıb küsmäk, onları çätinliyä salmaq, könüllärini qırmaq İslam äxlaqına uyğun deyildir. Ailä ocağı qohum vä äqräba ilä qüvvätlänir. Peyğämbär Äfändimiz:
Atası olmayan uşaq üçün dayısı ata yerin-dädir Xala, ana yerindädir, Ämi ata yerindä-dir deyä buyurmuşdur.
Evimizdä xidmät edänlär üçün dä dinimiz haqlar tanımışdır. Belä adamlara öz yediyimizdän yedirmäk, öz geydiyimizdän geydirmäk, onlara ailänin bir üzvü kimi münasibät göstärmäk, sağlamlıqlarına, ruhi tärbiyälärinä ähämiyyät vermäk bizim üçün dini vä äxlaqi borcdur.
Qonşu haqqı İslam dinindä, demäk olar ki, äqräbadan sonra gälir.
Qonşularla xoş räftar elämäk, ehtyacı olanlara kömäk elämäk, onlara heç bir surätdä zärär vermämäk qonşularımıza qarşı väzifälärimizdir.
Sevgili Peyğämbär Äfändimiz:
Qonşunun qonşu üzärindä böyük haqları vardır. Qonşusu ac, özü tox olan bir şäxs kamil iman sahibi ola bilmäz.
Allaha vä axirätä imanı olan şäxs qonşusuna yaxşılıq etsin.
"Qonşuları şärlärindän ämin olmayanlar yetkin mö'min deyildirlär", deyä buyurmuşdur.
IV MİLLÄTİMİZÄ VÄ YURDUMUZA QARŞI VÄZİFÄLÄRİMİZ
İnsan cämiyyät içärisindä yaşamaq qabiliyyä-tindä yaradılmışdır. İnsanın bu halına onun "mädäni vä ictimai xüsusiyyäti" deyilir. Dünyadakı här bir topluluq (insanlar qrupu) mä'lum särhädlär içärisindä siyasi bir cämiyyät qurmuşdur. Bunun adına "Dövlät", malik olduğu qüdräti tämsil edän qüvvätä "Hökumät", ölkänin içindä yaşayan dövlät vä hökumäti quran insanların cäminä "Millät" deyilir.
Mäsälän, Anadoludakı dövlätin adı Türk Döv-läti, Hökumäti isä Türkiyä Cumhuriyyäti Hökumäti, millätinä isä Türk Milläti deyilir.
Müsälman Türk milläti bäşär tarixinin än qädim, än mäşhur, şäräfli vä uca bir millätidir. Türk tarixi isä insanlığın üzünü ağardan, başqa millätlärä az näsib olan, idarädä, äsgärlikdä, mädäniyyät vä insanlıq fäzilätlärindä uca qährämanlıqlarla doludur, bu ämsalsız qährämanlıqların qaynağı, qidası imandır.
Keçmişdä belä olduğu kimi, bu gün dä, yüksäk mövqeyimizä görä imanımıza borcluyuq. Vätän sevgisi dä imandan gälir, imansızın qälbindä vätän sevgisi ola bilmäz.
Här bir dövlätin uzun ömürlülüyü, o dövläti meydana gätirän milätlä hökumäti arasındakı qarşılıqlı väzifälärin haqqıyla yerinä yetirilmäsinä bağlıdır.
Millätin hökumät qarşısında väzifäläri
Här bir insan üçün ölkä vä millätini sevmäk, onun säadätinä vä yüksälmäsinä çalışmaq, hökumätin qanunlarına vä ämrlärinä boyun äymäk bir väzifädir. Bizim kitabımız Qurani-Kärim belä ämr edir.
Ölkänin içäridän vä xaricdän qorunması, mil-lätin işlärinin düzgün yolla aparılması üçün här bir käs malıyla, canıyla hökumätä kömäk elämäk mäcburiyyätindädir.
Malla edilän yardıma: "Vergi", canla edilän kömäyä isä: "Äsgärlik" deyilir.
Ölkämizi düşmän hücumundan qorumaq, öl-känin içindä xalqın rahatlığını vä sakitliyini saxlamaq üçün hökumätin qurduğu orduda xidmätä getmäk, äsgär olmaq här bir vätändaşın üzärinä düşän bir väzifädir. Bu väzifä dä dinin ämridir.
Äsgärlik yurdumuzu, irz, namus vä şäräfimizi düşmänlärdän qoruma xidmätidir. Bu şäräfli xid-mäti ifa edän ordu, yerinä yetirilmäsindä canını fäda elämäyä hazır olan bir qüvvädir. Äsgärlik väzifäsi yurdumuz vä hökumätimiz üçün yerinä yetirdiyimiz väzifälärin än şäräflisidir. Çünki äsgärlik qan vä can vergisidir.
Bizim dinimizdä äsgärlik märtäbäsi çox ucadır. Äsgär savaşda ölärsä Şähidlik, qalarsa Qährämanlıq däräcäsinä yetişär. Şähidlik märtäbäsi axirätdä, peyğämbärlik märtäbäsindän sonra gälir. Dünyanın fäxri olan Päyğämbärimiz: Quruda şähid olanların qul borcundan başqa günahları äfv olunur. Dänizdä şähid olanların isä bütün günahlarıyla bärabär, qul borcları da äfv olunur", deyä buyurmuşdur.
Müxtälif bähanälär gätiräräk, äsgärliyä getmämäk vä ya getdikdän sonra qaçmaq, xainlikdir, alçaqlıqdır, böyük günahdır.
V BÜTÜN İNSANLARA QARŞI VÄZİFÄLÄRİMİZ VÄ İNSAN HAQLARI
Cänabi-Haqq insanları azad olaraq yaratmışdır. Heç bir seçmä aparmadan bütün insanlar azaddır.
Sözün än geniş mä'nasında azadlıq: här bir insanın istädiyini düşünüb, istädiyini eläyä bilmäsidir. Ancaq bu praktik häyatda mümkün olmaz.
Bir insan özünün, başqalarının azadlığını tanımaq şärtiylä azad sayıla bilär. Belä olunca här bir şäxsin azadlığı, başqalarının azadlığıyla şärtlänir.
Bütün insanlar azadlıq haqqına malik olmaqla bärabär, başqalarının da azadlığını tanımalı, ona hörmät göstärmälidirlär. Demäk olar ki, insanlar bir sıra haqlara malik olduqları kimi, eyni zamanda qarşılıqlı olaraq bir-birlärinin haqqını da tanımalıdırlar.
Dinimiz insanların bütün haqq vä väzifälärini çox açıq vä än mükämmäl bir şäkildä ämr etmişdir. Cänabi-Haqq Qurani-Kärimindä: Allah ädalätlä, xeyirxahlıq vä yaxşılıqla ämr edir. Ädalätli olun, yaxşı işlärä kömäk edin, deyä buyurmuşdur. Sevgili Peyğämbärimiz dä insanların haqq vä väzifä-lärini bu diqqätälayiq qayda ilä täsbit etmişdir: Öz näfsin üçün istädiyini başqaları üçün dä istä, öz näfsin üçün istämädiyini başqaları üçün dä istämä".
Bu vä bunlara bänzär ämrläri häm Quran, häm dä Allahın Räsulu ämr etmişdir. İslamiyyätdän başqa heç bir cämiyyät, heç bir fälsäfi mäsläk, heç bir elm adamı, insanların hämin täbii haqlarını bu däräcädä açıq, bu däräcädä geniş vä ätraflı göstärä bilmämişdir.
YAŞAMAQ HAQQI
Dünyada yaşamaq här bir insanın haqqıdır. Dinimiz insanın bu haqqına täcavüzü bütün insanlara qarşı täcavüzkarlıq hesab edir. Qurani-Kärim: Allahın haram qıldığı näfäsi öldürmäyin, haqlı olaraq öldürülän müstäsna dır, deyä buyurmuşdur.
Uşaq salmaq da dindä cinayät sayılır, yasaqdır.
Öz-özünü öldürmäk, intihar da dinimizdä haram vä yasaqdır.
Tählükä qarşısında canını qorumaq da doğrudur. Bu zaman düşmäni mähv etmäkdä bir zärär yoxdur.
İnsanın canına qäsd etmäsi dindä necä haram vä yasaqdırsa, mä'nävi varlığı olan müqäddäslärä täcavüz dä eläcä haram vä yasaqdır.
Färdlärin namusunu, irzini, şäräfini, heysiyyä-tini läkälämäk, başqalarıyla äylänmäk, onlara istehza etmäk, başqalarını aşağı görmäk, qeybät etmäk, iftira atmaq, paxıllıq elämäk, ara qarışdırmaq kimi şeyläri dä dinimiz qäti olaraq qadağan etmiş, bunları än pis xüsusiyyätlär hesab etmişdir.
Azadlıq haqqı: här bir insan azaddır vä azadlıq haqqına malikdir. Dili, dini, irqi, soyu nä olursa olsun, heç bir adamın azadlığına toxunula bilmäz. Bir qaraçını döyän bir cavan oğlana xälifä Häzräti Ömär: Analarının qarnından azad doğulan insanları nä tez äsir etdiniz, deyä mäzämmät etmişdir.
Düşünmä azadlığı: här bir insan istädiyini düşünmäkdä särbästdir. Bu, onun bir haqqıdır.
Elm öyränmäk azadlığı: İslamiyyät elmin baş dostu vä qoruyucusudur. Çünki elm nä qädär iräliläsä, İslamın yüksäk hikmätläri dä bir o qädär özünü daha yaxşı göstäräcäkdir.
Mal-mülk sahibi olmaq haqqı: insanlar halal vä qanuni yollarla mal-mülk äldä etmäk haqqına sahibdirlär. Äldä etdikläri mülklärini, mallarını israf vä xäsislik etmädän istädikläri kimi işlädä vä särf edä bilärlär. İnsanların bu haqqına qarşı getmäk, dindä bir cinayätdir.
Mal-mülk äldä etmäk haqqı dünyada namuslu, dayanmadan çalışmanın, bir färd, bir cämiyyät olaraq iräliläyib yüksälmänin vä bütün insanlara bu yolda kömäkçi olmanın yeganä mänbäyidir.
Bu haqqın tanınmadığı yerlärdä mädäni, iqtisadi häyat därhal iflic olar; rahatlıq, dinclik qalmaz. Belä topluluqların başına än qorxunc zülm vä fälakät çökär. Buna görä Müsälmanlıq insanların mal, mülk äldä etmälärini halal qılmış, bunlara täcavüzü haram vä yasaq saymışdır.
QURAN ÄXLAQIYLA TÄRBİYÄLÄNMİŞ HÄQİQİ MÖ'MİNİN VÄZİYYÄTİ
Qurani-Kärimä inanıb, häräkätini, yaşayışını Onun ämr vä yasaqlarına uyğunlaşdıran bir Müsäl-man nümunävi bir şäxs, kamil bir insandır. Beläsindä insanlığın bütün xüsusiyyätläri olur.
1 Allahın birliyinä vä Peyğämbäri vasitäsilä göndärdiklärinä inanır, inandığı kimi yaşayır.
2 Allahın ämr elädiyi vä Peyğämbärinin göstärdiyi kimi namazını qılır, orucunu tutur, zäkatını verir, gücü çatınca häcc borcunu ödäyir.
3 Yoxsullara, yetimlärä, kimsäsizlärä, möhtaclara, yaxınlarına, yolda qalmış zavallılara malıyla, canıyla, gücü çatdığı qädär kömäk eläyir.
4 Tählükäli zamanlarda äsla sarsılmaz, zäiflik göstärmäz. Här işindä bütün gücünü särf edir, sonra Allaha dayanır.
5 Ata vä anasına itaät edir, verdiyi sözü yerinä yetirir. Ämanätä äsla xäyanät etmir, boynuna götürdüyü här bir işi bütün gücünü särf edäräk häyata keçirir.
6 Müsälman dünyanın än tämiz insanıdır. Bädänini, üstünü, başını, geyäcäyini, yeyäcäyini, yerini, yurdunu, qab qacağını, küçäsini, ätrafını tärtämiz saxlayır.
7 Ruhunu, könlünü riyadan, fäsatdan, hiylädän, fırıldaqdan, qeybätdän, ara qarışdırmaqdan; näfsini içkidän, qumardan, oyundan; dilini pis sözlärdän uzaq vä tämiz saxlayır.
8 Özünü üstün tutaraq täkäbbür göstärmäz, aşağı sayaraq da äl ätäk öpmäz, läyaqätli, kamil insandır.
9 Pisliyin kiçiyindän, böyüyündän, gizlinindän, açığından özünü qoruyur.
10 Däyärsiz, müämmalı mänfäät dalında deyildir. Durmadan çalışar, halalından qazanar. Allahın verdiyinä şükr edär, vermädiyinä dä hämd edär, säbir edär.
11 Müqavimätlärä qarşı hirsini udar, qüsur vä qäbahätlini bağışlamaqdan zövq alar. Yaxşılığa başçılıq, pisliyä üsyan edär.
12 Boynuna götürdüyü här bir işi son gücünü särf edäräk yerinä yetirär. Tänbällik onun düşmänidir.
13 Bilik, täcrübä, incäsänät, elm onun sevgili dostlarıdır. Özünü bunlarla bäzäyär. Biliksizlikdän, täcrübäsizlikdän qorxar, ehtiyat edär.
14 Allah yolunda, millät vä vätän uğrunda gücü çatdığını yerinä yetirär; lazım gälärsä bu yolda canını qurban verär.
15 Müsälmanları qardaş bilär, onların därdlärinä ortaq olar, xästälärinä baxar, borclularına yardım edär, därdlilärinä därman axtarar, böyüklärinä hörmät, kiçiklärinä mähäbbät bäsläyär.
16 Allah yaratdığı üçün heyvanlara yazığı gälär, äşyanı qoruyar: bütün varlıq aläminä sevgi ilä bağlanar. Çünki sevdiklärini Allah üçün sevär, nifrät etdiklärinä dä Allah üçün nifrät edär.
17 Bu xüsusiyyätlärlä häräkät Allah ämri, Peyğämbär yoludur. Müsälman hämin yolun yolçusudur. Tämiz, pak bir yaşayışla bu dünyadakı häyatını faydalı bir insan kimi başa vurar. İmanla, könül rahatlığıyla Allaha qovuşar. Onun tükänmäz, sonsuz ne'mätlärinä yetişär.
Ulu Tanrı, hamımızı bu säadät yolunun yolçularından etsin... Amin!...
QOYUN VÄ KEÇİ ÜÇÜN VERİLÄN ZÄKATIN MİQDARI
40dan 120yä qädär; bir qoyun vä ya keçi,
121dän 200ä qädär; iki qoyun vä ya keçi,
201dän 399a qädär; üç qoyun vä ya keçi,
400dä; dörd qoyun vä ya keçi.
Bundan sonrakı üçün här yüz qoyun vä ya keçidä bir qoyun vä ya keçi verilir. Yä'ni 500dä 5, 600dä 6, 700dä 7, vä s.
QARA MAL VÄ CAMIŞ ÜÇÜN VERİLÄN ZÄKATIN MİQDARI
30dan 39a qädär; bir yaşını tamamlamış bir baş erkäk vä ya dişi dana,
40dan 59a qädär; iki yaşını tamamlamış bir baş erkäk vä ya dişi dana,
60dan 69a qädär; bir yaşını tamamlamış iki baş erkäk vä ya dişi dana,
70dän 79a qädär; biri bir yaşını, digäri iki yaşını tamamlamış iki dana,
80dän 89a qädär; iki yaşını tamamlamış iki dişi dana,
90dan 99a qädär; bir yaşını tamamlamış üç dana.
100dän 119a qädär; bir yaşını tamamlamış iki vä iki yaşını tamamlamış bir dişi dana olmaqla üç dana.
120dä bir yaşını tamamlamış dörd vä ya iki yaşını tamamlamış üç dana verilir. Bu, zäkat veränin özünä aid olan bir işdir.
Bundan sonrası üçün här 30da bir yaşını tamamlamış vä ya här 40da iki yaşını tamamlamış bir erkäk vä ya dişi dana älavä olunur.
DÄVÄLÄR ÜÇÜN VERİLÄN ZÄKATIN MİQDARI
5dän 9a qädär; bir qoyun vä ya keçi,
10dan 14ä qädär; iki qoyun vä ya keçi,
15dän 19a qädär; üç qoyun vä ya keçi,
20dän 24ä qädär; dörd qoyun vä ya keçi,
25dän 35ä qädär; iki yaşında bir dişi dävä,
36dan 60a qädär; dörd yaşında bir dişi dävä,
61dän 75ä qädär; beş yaşında bir dişi dävä,
76dan 90a qädär; üç yaşında iki dişi dävä,
91dän 120yä qädär; dörd yaşında iki dişi dävä,
121dän 144ä qädär; dörd yaşında iki dişi dävä ilä bärabär, ayrıca här beş dävä üçün dä bir qoyun vä ya keçi verilir.
145dän 149a qädär; iki baş dörd yaşında vä bir baş da iki yaşında dişi dävä.
* Dinimizin yasaq etdiyi şärab vä ona oxşar içkiläri içmäk, axan qan, ölmüş heyvan, donuz ätlärini yemäk vä qumar oynamaq kimi zärärli häräkätlärdän qorunmaq.
- MÜSÄLMANIN CİB KİTABI Konusuna Benzer Konular
- Türkiye' den Guinness Rekorlar Kitabına Giren Garip Ölümler 01.05.2009
- Aşk Kitabı 14.02.2005
- Ask kitabi 08.04.2005
- Aşk Kitabı.... 21.04.2005
- SeNi ÖZLeMeNiN KiTaBıNı YaZaBiLiRiM 10.06.2005
- Plastik Gıda Ambalajı 27.07.2009 14:37