1. Ana Sayfa
  2. Eğitim
  3. Hiyerarşi Nedir - Aöf Adalet Dersleri

Hiyerarşi Nedir - Aöf Adalet Dersleri

Son güncelleme: 21.07.2011 21:43
BiR-DOST BiR-DOST foto
  • idare hukuku - idarenin bütünlüğü ilkesi - merkezden yönetim - hiyerarşik makamlar - hiyerarşi gücüMerkezden yönetim sisteminde, tüm hizmetlerin toplandığı, düzenlendiği ve planlandığı bir başkent teşkilatı yanı sıra bu hizmetlerin tüm ülke düzeyinde yürütülmesini sağlayacak bir taşra teşkilâtının varlığı da zorunlu olduğundan, bu sistemin işleyebilmesi için, başkent teşkilatı ile taşra teşkilatı arasındaki bütünlüğün sağlanması zorunludur. Aynı zorunluluk, çeşitli birimlerden oluşan yerel yönetimler için de söz konusu olduğu gibi, çoğu kez bir başkent ve taşra örgütüne sahip bulunan hizmet yerinden yönetim kuruluşları için de söz konusudur. İşte merkezi idarenin başkent ve taşra örgütü, adına hiyerarşi denilen bir hukuki bağ ile birbirlerine bağlandığı gibi, aynı yerinden yönetim kuruluşunun çeşitli birimleri de gene aynı hukuki bağ ile bütünleştirilmektedirler.

    Eski dilde silsile-i meratip veya mertebeler silsilesi sözcüklerinin karşılığı kullanılan hiyerarşi, üst üste sıralanmış ve alttaki üsttekine tabi basamak, derece veya kademeler anlamına gelmektedir. İdare teşkilatı içinde ise hiyerarşi, bu teşkilatın bir kademeleşme göstermesini, bu teşkilatın görevlilerinin aşağıdan yukarı doğru basamak basamak, derece derece birbirlerine bağlanarak baştaki yetkililere tabi olmalarını ifade etmektedir. Bu düzeni gerçekleştirmek için bir yukarıdaki basamak veya derecedeki makam veya memurun (üstün) alt basamak ve derecelerdeki makam veya memurlar (astlar) üzerinde sahip olması gereken güce hiyerarşi gücü, bu güçten kaynaklanan yetkilere ise, hiyerarşik yetkiler denilmektedir.

    Hiyerarşik Makamlar

    Merkezden yönetim sisteminde, ülke düzeyinde yürütülmesi gereken her bir idarî hizmet, bakanlıklar biçiminde tertip edilmiş ve merkezde toplanmıştır. Dolayısıyla, merkezi idare teşkilatında hiyerarşik düzenin en üstünde bakan yer alır. Anayasa'nın 12. maddesinin 2. fıkrası, "Her bakan kendi yetkisi içindeki işlerden ve emri altındakilerin eylem ve işlemlerinden de sorumludur" kuralını koymakla, her bir bakanın kendi görev alanında ve ona bağlı örgüt ve memurların en yüksek hiyerarşik amiri olduğunu belirtmiş olmaktadır. Ancak bakan en yüksek hiyerarşik amir olmakla beraber, hiyerarşi yetkisi yalnızca bakan tarafından kullanılmaz. Bu yetki, aynı zamanda hiyerarşi düzeninin her bir kademe ve basamağında yer alan üst dereceli memurlar tarafından da kullanılır. Hiyerarşi düzeninin her bir kademesinde yer alan üst dereceli memurlar da, kendi maiyetlerinde çalışan görevlilerin hiyerarşik amiri durumundadırlar. Hiyerarşi düzeninin dıştan görünümünde, hiyerarşi gücünün merkezde bakanda toplandığı ve hiyerarşi düzeninin her bir basamağında yer alan üst dereceli memurların da astlarının hiyerarşik amiri oldukları gözlemlenmektedir.

    Başbakan'ın durumuna gelince; Anayasa'nın 12. maddesinin 2. fıkrasında her bakanın Başbakan'a karşı da sorumlu olduğu belirtilmektedir. Ancak, bakanların Başbakan'a karşı sorumlu olmalarına bakılarak, Başbakan'ın bakanlar üzerinde hukukî bir güce, hiyerarşi yetkisine sahip olduğu sonucu çıkarılamaz. Bakanların Başbakan'a karşı sorumlu olduklarını belirten Anayasa aslında bununla siyasal sorumluluğu ifade etmek istemektedir. Fakat Anayasa'nın anılan maddesinin 3. fıkrasında, Başbakan'ın belli ölçüde bakanlar üzerinde hukuki bir güce, hiyerarşi yetkisine sahip olduğu sonucunu çıkarmak mümkündür. 1961 Anayasası'nda bulunmayan bu hükme göre "Başbakan, bakanların görevlerinin Anayasa ve kanunlara uygun olarak yerine getirilmesini gözetmek, düzeltici önlemleri almakla yükümlüdür".

    Başbakan'ın bu yetkisini, yine 1961 Anayasası'nda bulunmayan ve fakat 1982 Anayasası'nın Cumhurbaşkanı'nın görev ve yetkilerini düzenleyen 104. maddesinde yer alan "Başbakan'ın teklifi üzerine bakanların görevlerine son vermek" yetkisi ile birlikte düşündüğümüzde, Başbakan'ın bakanlar üzerinde belli ölçüde bir hiyerarşi gücüne sahip olduğunu kabul etmek gerekecektir.

    Yerel yönetimlerden il özel idaresinde en yüksek hiyerarşik amir vali, belediye idaresinde belediye başkanı ve köy idaresinde ise muhtardır. Hizmet yerinden yönetim kuruluşlarında ise en yüksek hiyerarşik amirler, mevzuatta gösterilmiştir. Ancak hem yerel yönetimlerde ve hem de hizmet yerinden yönetim kuruluşların da bu en yüksek hiyerarşik amirlerin yanı sıra, hiyerarşi düzeninin her bir basamağında yer alan hiyerarşik amirler de bulunmaktadır.

    Hiyerarşi Gücünün Kapsamı

    Hiyerarşi; yani alt-üst ilişkisi her bir idari kuruluşta mevcut olduğundan, hiyerarşi gücünden kaynaklanan hiyerarşi yetkileri olağan ve genel nitelikte olup, bu yetkilerin kullanılabilmesi için açık yasal bir izne gerek yoktur. Öte yandan, bu yetkiler ilgililerin istemi üzerine (hiyerarşik başvuru) kullanılabileceği gibi, böyle bir istem olmadan da, re'sen (kendiliğinden) kullanılabilir. Hiyerarşi gücünden kaynaklanan yetkilerin kapsamını şu şekilde belirtmek mümkündür:
    Astın Memuriyet Durumuna İlişkin İşlemler Yapma

    Hiyerarşik amir, astlarının memuriyet durumlarına ilişkin bazı işlemleri yapabilme yetkisine sahiptir. Örneğin, hiyerarşik amir, astlarına ilişkin atama, sicil verme, yükseltme işlemlerini yapma, onlara disiplin cezaları verme ve onların hizmet yerlerini değiştirme yetkisine sahiptir.

    Asta Emir Verme Yetkisi

    Hiyerarşik amir, astlarına işlemlerini yapmadan önce emir ve direktif verme, genelge, tebliğ ve açıklama gönderme suretiyle kanunların nasıl uygulanması gerektiği konusunda yol ve yön gösterme yetkisine sahiptir. Böylece, ast, görevlerini ve bu görevlerine ilişkin işlemlerini kendi görüş ve anlayışına göre değil üstünün istediği biçim ve yönde yapmak zorundadır. Astın, üstün kendisine bu yolda verdiği emir ve direktiflere karşı itiraz veya dava açma hakkı yoktur. Ast, yalnızca üstünün kendisine verdiği emri yönetmelik, tüzük, kanun veya Anayasa'ya aykırı görür ise, bu emri yerine getirmeme ve bu aykırılığı emri veren üste bildirme imkânına sahiptir.

    Ancak üst emrinde ısrar eder ve bu emri yazı ile yenilerse, ast artık bu emri yerine getirmek zorundadır. Bu halde, emri yerine getiren sorumlu olmaz (AY md. 137/1). Ancak ast, üstün kendisine verdiği konusu suç teşkil eden emri yerine getirmeme imkânına sahip olduğu gibi (AY md. 137/2), böyle bir emri yerine getirdiğinde de sorumluluktan kurtulmaz. Görülüyor ki, ast ancak konusu suç teşkil eden bir emir söz konusu olduğunda, üstün emrini yerine getirmemek imkânına sahiptir.

    Astın İşlemlerini Denetleme Yetkisi

    Hiyerarşik amir, astın işlemlerini yapmasından sonra bu işlemleri denetleme ve bu denetim sonucuna göre astın işlemlerini onama ya da onamama, düzeltme, değiştirme, kaldırma, geri alma (iptal etme), uygulanmalarını erteleme ya da durdurma gibi yetkilere sahiptir. Hiyerarşik amir (üst) astın işlemlerinin hem hukuk kurallarına ve hem de ihtiyaca ve hizmetin gereklerine uygunluğunu denetleme yetkisine sahiptir. Bir başka anlatımla, hiyerarşik denetim hem bir hukukilik ve hem de bir yerindelik denetimidir.

    alıntı
#21.07.2011 21:43 0 0 0