1. Ana Sayfa
  2. Azərbaycan
  3. İSLAM ÄXLAQI

İSLAM ÄXLAQI

Son güncelleme: 27.07.2009 16:09
eskitoprak eskitoprak foto
  • Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, İslam dini qädär gözäl äxlaqa ähämiyyät verän başqa bir din vä ya düşüncä sistemi göstärmäk mümkün deyildir. Belä ki, Peyğämbärimiz buyurmuşdur: "İslam gözäl äxlaqdır". Häzräti Peyğämbärin gözäl äxlaqı täşviq edän bir çox sözü vardır:

    "Möminlärdän än kamil imana malik olanı äxlaqı än gözäl olanıdır".

    "İçinizdän än çox sevdiklärim vä qiyamät günü mänä än yaxın olanlarınız äxlaqı än gözäl olanlarınızdır." Bu göstärilänlär äxlaq haqqındakı hädislärdän sadäcä ikisidir.

    Qurani-Kärimdä ädalät, ähdä väfa, bağışlama, tävazökarlıq, ata-anaya itaät, sevgi, qardaşlıq, sülh, etibar, dürüstlük, birlik, bärabärlik, yaxşılıq, ehsan, ismät, äliaçıqlıq, märhämät, insaf, şirindillilik, gülärüzlülük, tämizqälblilik kimi gözäl äxlaqi xislätläri täşviq edän vä zülm, haqsızlıq, riyakarlıq, xudpäsändlik, qeybät, qaşqabaqlılıq, xäsislik, eqoizm, qısqanclıq, kin, bädgümanlıq, israf, özbaşınalıq vä s. kimi xüsusiyyätläri isä tänqid edän çoxlu ayänin yer alması, Quranda äxlaqa nä qädär böyük ähämiyyät verildiyini göstärir.

    Peyğämbärimizin gözäl äxlaqı täşviq edän vä pis xüsusiyyätläri tänqid edän hädisläri isä bir kitab qädärdir. O, bu sözläri yalnız söylämäklä qalmamış, özü şäxsän äxlaqlı yaşayaraq insanlara nümunä olmuş vä onlara gözäl äxlaqı öyrätmişdir. Buna görä dä onun äxlaqı İslam äxlaqının än bariz nümunäsidir. Mähz bu säbäblä Peyğämbärimizin gözäl äxlaqından burada az da olsa danışmaq istäyirik.1 Çünki O, häqiqätän än gözäl nümunädir.

    Peyğämbärimiz gülärüzlü, nazik täbiätli, incä vä hässas ruhlu idi. Daş üräkli, särt vä qırıcı deyildi. Ağzından särt vä qaba bir söz qätiyyän çıxmazdı. Başqalarını tänqid etmäz, heç kimin ayıbını üzünä vurmazdı. Sähv vä xoşuna gälmäyän bir häräkät gördüyü zaman "İçinizdän bäziläri belä-belä häräkät edirlär", deyä bunları edänlärin kim olduğunu demädän vä heç kimi incitmädän sähvlärini düzäldärdi. Heç kimin sözünü käsmäz, sözü qurtarana qädär gözläyärdi. Mübahisä etmäyi sevmäz, sözü häddindän artıq uzatmazdı. Özünä aid olmayan şeylärlä mäşğul olmaz, heç kimin gizli şeylärini araşdırmazdı. Allaha hörmätsizlik olmadıqca, özünä qarşı edilän pislikläri nä qädär böyük olsa da bağışlayar, älinä fürsät düşüncä intiqam almazdı.



    Son däräcä iffätli vä häyalı idi

    Bütün insanları bärabär tutar, onların arasında varlı-kasıb, ağa-kölä, böyük-kiçik deyä färq qoymazdı.

    Ona här cähätdän etibar edilirdi. Verdiyi sözü mütläq vaxtında yerinä yetirirdi. Zarafatyana belä olsa yalan danışmamışdır. Bu säbäblä ona hälä peyğämbär olmamışdan ävväl "Mähämmädül-Ämin" deyilirdi. Belä ki, Peyğämbär olduğunu söylädiyi zaman, inanmayanlar belä Ona "yalançı, yalan deyir" deyä bilmämişdirlär. Än yaxın qohumlarını yığıb onları İslama dävät edärkän soruşmuşdu: "Sizä bu dağın arxasında düşmän atlıları olduğunu desäm mänä inanarsınızmı?" Hamı: "Hamımız inanarıq, çünki sän yalan danışmazsan, deyä cavab vemişdilär. Özü belä olduğu üçün hamının düzgün olmasını istäyärdi. "Doğruluqdan ayrılmayın, çünki doğruluq yaxşılıq vä xeyirä aparır. Yaxşılıq vä xeyir ämäl dä insanı Cännätä aparır. İnsan doğrunu axtardıqca Allahın yanında sädaqätlilär täbäqäsinä yazılır. Yalan danışmaqdan vä yalançılıqdan çäkinin. Çünki yalan insanı pisliyä sövq edir. Pislik isä insanı Cähännämä aparır. İnsan yalan danışmağa davam edärsä, Allahın yanında yalançılar täbäqäsinä yazılır," deyä buyurmuşdur.

    Räsulüllah insanların än comärdi vä än kärimi idi. Älinä keçän här şeyi ehtiyacı olan insanlara paylayar, heç kimi boş göndärmäzdi.

    Son däräcä tävazökar idi. Bir mäclisä getdiyi zaman insanların onun üçün ayağa durmasını istämäz, harada boş yer tapsa, orada da oturardı. Yoldaşlarının yanında oturanda ayaqlarını uzatmazdı. Yoldaşları onun işlärini görmäyi özläri üçün şäräf hesab etdiyi halda, bütün işlärini hämişä özü görär, ev işlärindä xanımlarına kömäk edärdi. Özünün mädh edilmäsini vä ona häddindän artıq hörmät göstärilmäsini istämäzdi. Kasıb insanlarla oturub durmaqdan, yoxsulların, dulların, sahibsizlärin işlärini görmäkdän zövq alardı. Tapdığını yeyär vä geyärdi. Yemäyi olmadığı zamanlarda ac yatdığı belä olardı.

    Bütün işlärini nizam-intizam içindä görärdi. Namaz vä ibadät, yatmaq vä istirahät üçün ayırdığı vaxt, qonaqlar vä ziyarätçiläri qäbul etdiyi saatlar här zaman müäyyänläşdirilmiş olardı. Vaxtını boş keçirtmäz, här anını faydalı bir işä häsr edärdi. O, "İnsanların çoxu iki nemätin qiymätini bilmir; bunlar sähhät vä boş vaxtdır", deyä buyurmuşdur.

    İnsanı än yaxından tanıyan, onun iç üzünü vä bütün gizli sirlärini än yaxşı bilän, şübhäsiz ki, öz häyat yoldaşıdır. Räsulu-Äkräm ilk vähydän sonra gördüklärini söylädiyi zaman, häyat yoldaşı Häzräti Xädicä:

    "Allaha and içiräm ki, Cänabi-Haqq heç vaxt säni utandırmaz. Çünki sän qohumlarını himayä edirsän, öz işinin öhdäsindän gälä bilmäyän insanlara här cür yardımı boynuna götürürsän, yoxsullara kömäk edir, onlara heç kimin vermädiyini verirsän. Qonaq-qara ağırlayırsan, Haqq yolunda hamıya yardım edirsän," deyäräk Onun peyğämbärliyini därhal qäbul etmiş, qätiyyän täräddüd etmämişdir. Uşaqlığından etibarän Mädinädä 10 il Peyğämbärin xidmätindä duran Häzräti Änäs demişdir: "Räsulüllaha 10 il xidmät etdim. Bir däfä belä hirslänib niyä belä etdin, niyä bunu etmädin deyä mäni töhmätländirmädi".

    Peyğämbärimizin şäxsän yaşayaraq vä tätbiq edäräk ortaya qoyduğu bu mänzärä, şübhäsiz ki, İslam äxlaqı haqqında müäyyän bir fikir verir.

    * Özün üçün istädiyini başqaları üçün dä istämäk, özün üçün arzu etmädiyini başqaları üçün dä arzu etmämäk,

    * Olduğun kimi görünmäk vä yaxud göründüyün kimi olmaq,

    * Kiçiklärä sevgi, böyüklärä hörmät bäslämäk,

    * Bağışlamaq, humanist häräkät etmäk, başqalarının qüsurlarını axtarmamaq,

    * Öz äsäblärinä hakim olmaq,

    * Sözünä ämäl etmäk, ähdä väfakar olmaq,

    * Doğruluqdan vä dürüstlükdän zärrä qädär olsun känar olmamaq,

    * Etibarlı olmaq,

    * Küdurätdän, eqoizmdän uzaq durmaq, tävazökar olmaq,

    * Xäsis, tamahkar olmamaq, äliaçıqlıq etmäk,

    * Här şeydä säbirli olmaq,

    * Äsla ädalätdän äl çäkmämäk,

    * Maddi vä mänävi tämizliyä riayät etmäk,

    * Allahın verdiyi sähhäti vä sağlamlığı qorumaq,

    * Boş vaxtlarını xeyirli işlärlä keçirmäk.

    Yuxarıda göstärilänlär kimi, yüzlärlä gözäl äxlaqi prinsipä xüsusi ähämiyyät verän İslam äxlaqını härtäräfli tanımaq üçün bu mövzunu geniş olaraq öyränän äsärlärä müraciät etmäk lazımdır.

    1 Peyğämbärimizin äxlaqı haqqında olan hissä İrfan YÜCELin Peyğämbärimizin häyatı adlı äsärindän götürülmüşdür.
#27.07.2009 16:09 0 0 0