1. Ana Sayfa
  2. Azərbaycan
  3. Panik Atak və İctimai Həyat

Panik Atak və İctimai Həyat

Son güncelleme: 05.01.2012 09:38
Nerissa-Su Nerissa-Su foto
  • çaxnaşma atağın osyal həyat ilə əlaqəsi - gündəlik çətinliklərin çaxnaşma hücuma təsiri - çaxnaşma hücum müalicəsi - çaxnaşma hücumda psikoterapi



    Panik atak tamamilə, xəstənin öz-özünə yazdığı bir 'qara ssenari' ... Kadir Has Universiteti Tibb Fakültəsi Psixiatriya Bölüm Başçısı və Florance Nightingale Xəstəxanası Psixiatriya Bölümü məsulu Dos. Dr. Tarık Yılmaz, çaxnaşma hücumu belə təsvir edir. Xəstə bu ssenariyə inanmamışsa, yaşadığı çaxnaşma duyğusunu, bədənində hiss etdiyi 'ürək krizi' əlamətlərini asanca aşa. Dos. Dr. Yılmaz, bu günki hissədə çaxnaşma atağın dərmanla və psikoterapi üsullarıyla müalicəsini izah edir.

    Panik atağın ictimai vəziyyətlə bir əlaqəsi varmı?
    Panik atağın ağırlıqlı olaraq stresslə bir əlaqəsi vardır. İqtisadi gəlir səviyyəsi olaraq baxıldığında alt və orta gəlir qrupunda da görüldüyünü amma ən çox da yüksək gəlir qrupunda görüldüyünü təyin. Boşanma halları da bir stress hesab edildiyi üçün sıxlıqla çaxnaşma hücuma zəmin hazırlayar. Tək yaşayan kəslərdə də nisbət yüksəlir.

    Müalicəsi necə edilir?
    Müalicədə ilk etdiyimiz şey çaxnaşma atağın nə olduğunu Xəstəmizə izah etməkdir. Panik atak müalicəsi iki ayaq üzərinə oturar. Bunlardan biri dərman müalicəsi ikincisi PSiKOTERAPiLER. PSiKOTERAPiLER adam çaxnaşma hücumu öz özünə dayandırmağı öyrənər. Bunun üçün də mexanizmini anlaması lazımdır. Psixiatr çaxnaşma hücumu necə durduracağıyla əlaqədar tədqiqləri öyrədər, bunları tətbiq qoyar, sonra da sınaqlar etməsini istəyir və bunların sonunda xəstənin nəticəyə çatması təmin edilər. Yəni insan öz-özünə kömək etməsini öyrənər.

    Bunun yanında da dərmanla müalicə edilər. Burada istifadə edilən dərmanlar antidepresanların. Çox uzun olmamaq şərtiylə da müalicəyə yaşıl reseptlə satılan bəzi dərmanlar daha əlavə oluna bilər. Xalq arasında çox səhv bir inam var. "Panik atak müalicə edilməz" deyə düşünülər. Halbuki çaxnaşma atağın müalicəsi vardır.

    Müalicədə müvəffəqiyyət yüzdə 90-ın ​​üzərindədir. Ancaq bunun üçün psikoterapi və dərman müalicəsinin doğru olaraq tətbiq olunması lazımdır. Yalnız dərman müalicəsi tətbiq çaxnaşma atağın təkrarladığı görülər. O zaman xəstələr "İlaca baxmayaraq çaxnaşma hücum yenə başladı və mən başa qayıdıram" deyə daha böyük bir çaxnaşmaya qapılarlar. Xəstələr psikoterapi seanslarında çaxnaşma hücumu dayandırmağı öğrenmedikleri, necə baş edə biləcəklərini bilmədikləri üçün çaxnaşma atağın təkrarlama riski vardır. Bu səbəblə dərman müalicəsi və müalicə birlikdə icra edilməlidir.

    Dərman necə bir mexanizmdən işləyir?
    Beyində iletiyi təmin edən bəzi maddələr vardır. Bunlar bizim sağlam düşünməmizi, duyğu vəziyyətimizi təşkil edən maddələrdir. Bu maddələrin sinirlər arasında keçid yerlərindəki səviyyələri çox əhəmiyyətlidir. Bunlar xalq arasında tanınan seratonin kimi maddələrdir.
    Streslə birlikdə seratonin səviyyəsi olması lazım olduğundan daha aşağı bir səviyyəyə enər. Bu dərmanlar o səviyyəni olması lazım olan yerə çıxarır.
    Hadisəni bir marafonçu nümunəsiylə açıqlaya bilərik. Bir marafonçu qaçar, qaçış sonra su və duz itirər, yorular. O maratoncunun təkrar gücünə çatması istirahət də mümkündür amma su və duzu da yerinə qoyduğunda daha asan olar. Panik atak xəstəsində da vəziyyət eynidir. Həm çaxnaşma hücum əvvəlində gündəlik həyatında yaşadığı bir stress vardır. Həm də çaxnaşma atağın gətirdiyi bir stress vardır. Bu səbəbdən seratonin səviyyəsində azalma olmuşdur. Dərmanlar bu səviyyəni olması lazım olan yerə çıxarır.

    Dərman nə qədər istifadə edilməlidir?
    Dərmanların çoxu iki-üç həftə sonra gerçək təsirlərini göstərər. Bu müddətdən erkən dövrdə də təsirini göstərə bilər, amma üç həftənin sonunda gerçək təsir ortaya çıxar. "Bu dərman təsirli ya da təsirli deyil, başqa bir dərmana keçilməsi gərək" qərarı üçün dərmanın bir ay istifadə edilməsi şərtdir. Kişi uzun müddət eyni dərmanı istifadə edir və çaxnaşma hücumu keçmirsə dərmanı dəyişdirmək və ya dozasını tənzimləmək lazımdır. Dərman müalicəsi müvəffəqiyyətli olduqda da dərhal buraxılmamalıdır. "Mən yaxşılaşdım çaxnaşma hücum artıq olmur" deyə dərmanı buraxmaq böyük bir səhv olar. Xəstə dərman təsir edir deyə düzelmiştir və dərmanı buraxdığında çaxnaşma hücum yenə ortaya çıxar.

    Yan təsirləri var mı?
    Dərmanların qruplarına görə bəzi yan təsirləri vardır. Məsələn seratonin mexanizminə təsir edən antidepresanlarda yüngül bulanma ola bilər. Axşam alındığında yuxusuzluq, sıxılmalar ola bilər. Amma yeni dərmanlayarın yan təsirləri çox azdır. Bunlar asılılıq etməzlər amma kəsilməsi zamanı bəzi əlamətlər göstərə. Birdən kəsildiyi zaman müxtəlif nisbətlərdə narahatlıq və narahatlıq görülər.
    Bunlar həkim tövsiyəsi ilə pilləli olaraq azaldılaraq kəsilməlidir. Bir də yaşıl reseptlə alınan dərmanlar vardır ki, bunlar asılılıq edər. Bu səbəblə bu cür dərmanları müəyyən bir müddətdən çox istifadə lazım. Bir çox adam çaxnaşma hücumu keçdiyində bu dəfə də dərmanları buraxmaq üçün başqa bir müalicə görmək məcburiyyətində qalır.

    PSiKOTERAPiLER nələr olur?
    Panik hücumda PSiKOTERAPiLER təsiri böyükdür. Mümkün olduğu qədər qısa müddətdə nəticəyə aparar. Adama öz özünün həkimi olduğu öyrədilər. Panik hücumu əyləci işləməyən bir avtomobil olaraq düşünsək "Bu avtomobili necə dayandıra bilər?" Xəstəyə öyrədər. Bu müalicədə çaxnaşma atağın ağırlığına görə dəyişmək şərtilə altı ilə səkkiz seans arasında müalicəsi edilər.
    Bəzən tək seansda belə mexanizmini anlayan və üsulu öyrəndikdən sonra çaxnaşma hücumunu durdumayı bacaran xəstələrimiz vardır. Bu seanslar 45 dəqiqə-bir saat arasındadır. Burada edilən çaxnaşma atağın necə işlediğine dair mexanizmin izah edilməsidir. Adam bunu anlar, qeydlər məbləğ. Sonra çaxnaşma hücumu durdurmayla əlaqədar üsullar göstərilir. Xəstə bu texnikaları istifadə etməyə başlar. Bu texnikalarla bağlı problemlər çıxa bilər. "Bunları etdim amma olmadı, harada əskiyim var?" Kimi suallarla bizə təkrar gəlir və doğrunu öyrənər. Panik hücumu dayandırmağı öyrənmək avtomobil istifadə etməni, velosipedə minməyi öyrənmək kimi bir şeydir. Əvvəl mexanizmini izah edəcəksən, ondan sonra velosipedin üzərinə çıxdığında ya da vasitənin direksiyonuna keçdiyində bildiklərini tətbiqini təmin edəcəksiniz. Müalicədə diqqəti yönəltmək çox əhəmiyyətlidir. Diqqəti bədənin xaricində tutmaq lazımdır.

    Bir çox adam "Başqa şeylərlə uğraşayım və diqqətimi yönlendirelim" deyə düşünər. Amma çaxnaşma hücum xəstələri diqqətlərini başqa tərəfə yönlendiremez. Panik atak başladığı anda xəstənin bunu fərq edib tətbiqi işdə tam bu anda etməsi lazımdır. Çünki çaxnaşma hücum insanın bədənində olan bir dəyişiklik üzərinə yazdığı quru bir senaryodur. Bir müddət sonra bu ssenariyə inanmağa başlayır.
    Məsələn Əhməd bəyi düşünək. Əhmədin içindən bir səs "Eyvah vurman idi başladı, Əhməd sən ürək böhranı geçiriyorsun və gidiyorsun" deyir. Halbuki nə ürək böhranı geçiriyordur, nə ürək spazmı. Əslində sadə bir döyüntüsü vardır. Ancaq Əhməd, infarkt keçirdiyini söyləyən daxili səsə inanar. Diqqətini bütün bədəninə istiqamətləndirər. Bu vaxt "Yüzdə 80 nisbətində ürək böhranı keçirirəm" deyə düşünməkdədir.
    Biz bunu necə dayandıracam ona belə öyrədirik. Əhməd daha əvvəl EKG etdirmişdir, dahiliyeciyle görüşmüşdür, həkimləri onun heç bir problemi olmadığını söyləyər. Ancaq bu fəlakət dəllal olan səslə mübarizə etmək üçün məntiqli düşüncəni ortaya qoyması lazımdır.

    Diaqnoz müddəti: vurman idi, isti basması var mı? İndiyə qədər neçə dəfə hücum yaşandı?
    Diaqnozu çaxnaşma atağın əlamətlərinə görə edərik. Diaqnoz mərhələsində əvvəlcə əlamətlər baxaram. Vurman idi, isti basması kimi bütün əlamətlər soruşular. Bundan başqa çaxnaşma atağın əhəmiyyətli bir nümayişi adamın qorxularının olmasıdır. Qorxu olmayan çaxnaşma hücum yoxdur. Bəzən xəstələrimiz "Mən bir şeydən qorxmuram" deyir amma həqiqətən çaxnaşma hücum hastasıysa teşhisteki suallarla xəstənin bir çox qorxusu olduğunu təyin edərik.

    Tek bir hücum yaşayan adama biz çaxnaşma hücum xəstəsi etməyəcəyik. Bir neçə hücum keçirdikdən sonra insanlar qorxuya düşərlər amma təkrarladığı zaman və adamın həyatını təsir etmə vəziyyəti ortaya çıxdığı zaman həqiqətən müalicə edilməsi lazımdır. Bununla birlikdə bəzi fiziki problemlərə də baxarıq. "Diyabetli əlaqədar, qanla əlaqədar problemlər varmı?" Deyə laboratoriya təhlilləri istəyirik.
    Məsələn dəmir əskikliyini təyin etmək üzrə, qan şəkəri səviyyəsini təyin etmək üzrə təhlillər etdirər. Əslində bizə gələn xəstələr bu kimi testləri çox etdirmişdir. Çünki adam xəstə olduğuna inandığı üçün daha əvvəl bir çox doktoru gəzmiş, həkimlər də bunu araşdırmaq üçün bir çox təhlil istəmişlər. Ancaq sonunda fiziki olaraq heç bir xəstəlik tapıla bilmədiyi üçün adam psikiyatra yönlendirilmiştir.

    Panik atak başqa xəstəlikləri də tətiklər mi?
    Panik atak keçirən adamda qorxudan qorxma duyğusu inkişaf edər. Adamın çaxnaşma hücumu keçər amma bu dəfə də "Ya bu mənə təkrar gəlirsə" deyə qorxmağa başlayır. Yalnız qalmamağa çalışır, avtobusda, nəqliyyatda, körpünün üzərindən keçərkən "Ya burada mənə bir şey olsa, mənə kimsə kömək edə bilməz" deyə düşünməyə başlar. Evdə tək qala bilməz, çölə çıxa bilməz. Həmişə keçdiyi yollarda "Görəsən yaxınlarda xəstəxana var mı?" Deyə düşünüb narahatlanır. Biz bu dövrə 'agorafobi' deyirik. Bunun da həmçinin müalicəsi edilər.
    Panik ataklının bu vəziyyətdən xilas olmaq üçün öz-özünə edə biləcəyi şeylər var mı?
    Şübhəsiz vardır. Müalicədə onsuz da biz bunları öyrədirik. Diqqəti istiqamətləndirmə, o düşüncəylə üzləşmə və döyüşmə. Fiziki fəaliyyət çaxnaşma hücum müalicəsində çox əhəmiyyətlidir. Ayrıca adamın bədəninə hakim olması da müalicənin əhəmiyyətli bir mərhələsini təşkil edir. Panik atak keçirən adam o anda sıxılar. Bu sıxılma zamanı sinə hissəsi də daralar və rahat nəfəs ala bilməz. Boşalmağa öyrəndiyində o prosesi dayandıra bilər.

    Diqqəti yönlendirdiğinde, öz-özünə təlqin etdiyində və də boşalma təmin yəni bədənini idarə edə bildiyini çaxnaşma hücum müalicəsində əhəmiyyətli bir inkişaf təmin olunur.
    Panik Ataklı adamın etməsi lazım olan şeylər var mı?
    Bunlara diqqət etməli:
    • Daimi olaraq fiziki fəaliyyət. Fiziki fəaliyyət idman salonlarına gedib gimnastika etmək mənasını vermir. Gündə 1-2 saat gediş çox faydalı.
    • Çay, qəhvə, siqaret və ya istifadə etdiyi digər maddələrdən uzaq dayanmalıdır.
    • Yuxusunun, yemək saatlarının nizamlı olması lazımdır.
    • həyatındakı stressi aradan qaldırması lazım deyil amma mümkün qədər hafifletmelidir.
    • Adamın özünə vaxt ayırmağı laqeyd etməməsi çox əhəmiyyətli.

    Xəstəliyə zəmin hazırlayan faktorları
    • Varislik: Varislik, çaxnaşma pozuqluğun meydana gəlməsinə zəmin hazırlayan əhəmiyyətli bir faktordur. Yəni ana ya da babanızda çaxnaşma pozuqluq varsa, sizdə də meydana gəlmə ehtimalı yüksək deməkdir.
    • Stress: Həyatının uzunca bir dövrünü stress yükü altında keçirənlərdə çaxnaşma pozuqluq meydana gəlmə riski artır.
    • Spirt və siqaret: Həddindən artıq dərəcədə nikotin və spirt qəbulu ilə xəbərdarlıqçıların istifadəsi çaxnaşma pozuqluq meydana gəlmə riski artırır.
    • Həyat tərzi: Bedensel gümrahlığı azalması və az yuxu da çaxnaşma atağın meydana gəlməsinə zəmin hazırlayan faktorları arasındadır.
    • Bədənə həddindən artıq diqqət: Öz bədəninə normadan çox diqqət edən kəslər daha çox narahatlıqlanarlar.
    • həyatları: Yaşanan bir itkin ya da alınan bir ölüm xəbəri sonrası, xüsusilə ölüm səbəbi ürək xəstəlikləri isə insanlarda bu mövzuya qarşı olan həssaslıq artır.
    • Qeyd: Hans Wittchen təməl alınaraq Dos. Dr. Tarık Yılmaz tərəfindən yenidən təşkil edilmişdir.

    götürmə
#05.01.2012 09:38 0 0 0